Qay Yuli Sezar

Sezar canişin olmaq istəyir

Lakin nə qədər əhəmiyyətli qanunlar işləyib-hazırlasa da, Sezar yaxşı bilirdi ki, konsulluq müddəti başa çatan kimi toxunulmazlıq hüququnu itirəcək və optimatlar ondan qisas almağa çalışacaqlar. Vəzifədən gedən kimi Katon və müttəfiqlərinin ona qarşı hücuma keçməsi qaçılmaz idi. Aydın idi ki, rəqibləri onun bütün siyasi karyerasını məhv etmək üçün əllərindən gələni əsirgəməyəcəklər. Hətta Bibul meydana çıxıb bəyan edə bilərdi ki, bayram günlərində qəbul olunduğundan Sezarın qanunlarının heç bir hüquqi qüvvəsi yoxdur. Çünki həmin günlərdə qanunvericiliklə məşğul olmaq qadağandır.

Əlbəttə, xalq buna görə Sezardan üz çevirməyəcəkdi. Lakin qanunun müddəalarını əsas götürən məhkəmə gələcək hökmdarın gətirdiyi bütün yeniliklərin üstündən xətt çəkmək, onları qeyri-qanuni elan etmək iqtidarındaydı. Çünki o, həmin qanunları senatın icazəsi və razılığı olmadan qəbul etmişdi.

Sezarın tərəfdarlarını isə gələcək maraqlandırmırdı: onlar konsulun hər addımını qeyd-şərtsiz dəstəkləyir, iddia edirdilər ki, islahatlar aparılmasa, dövləti xaos bürüyə bilər. Hətta bildirirdilər ki, bu qanunlar islahat prosesinin başlanğıcıdır. Romada yeni, konstitusiya üsuli-idarəsi tətbiq edilməlidir, əks halda amansız qoşun başçılarının rəhbərliyi ilə ölkədə mütləqiyyət və tiraniya bərqərar ola bilər.

Sezarın isə bu barədə fikirləşməyə vaxtı yoxdu. O, səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra mühakimə olunmaqdan qaçmaq və siyasi karyerasını davam etdirmək barədə düşünürdü. Toxunulmazlığını qoruyub-saxlaması və gələcəkdə öz iddialarını həyata keçirə bilməsi üçün ən yaxşı variant iri əyalətlərin birində canişin olmaq idi. İstənilən halda bu, meşə təsərrüfatının və otlaqların nəzarətçisi olmaqdan yaxşıydı. Canişin vəzifəsi ona dövlətin torpaqlarını genişləndirmək, hərbçi kimi daha çox şöhrət qazanmaq və sonrakı siyasi fəaliyyəti üçün vəsait toplamaq imkanı verəcəkdi.

Sezarın müasiri, yunan yazıçısı və tarixçisi Sallyusti yazırdı: «Sezar hakimiyyətə yiyələnmək, sərkərdə kimi böyük uğurlar qazanmaq, nə qədər istedadlı, qabiliyyətli dövlət adamı olduğunu hər kəsə nümayiş etdirmək istəyirdi».

Bir sözlə, Sezar döyüş meydanında fərqlənmək üçün planlar qururdu.

Nəhayət, M.ö. 59-cu ildə gələcək hökmdarın konsulluq müddəti bitdi. O, Alp dağlarını aşaraq bəxtini sınamağı qərara aldı. Sezarın dövründə Roma dövlətinin şimal sərhədi Cənubi Qalliya, Alp dağları, Makedoniya və Frakiyadan keçərək Pireneydən Qara dənizəcən uzanırdı. Şimal tərəfdə qall, dakx və german tayfalarının torpaqları, oradan yuxarıda isə əfsanəvi Britaniya adası yerləşirdi.

Lakin Sezar heç bir səbəb göstərmədən şimal qonşularına qarşı müharibə elan edib şəhər darvazası önündən yürüşə başlaya bilməzdi. Bunun üçün o, qall, dakx və german tayfalarının qonşuluğundakı Roma əyalətinə canişin təyin olunmalı idi. Bundan sonra isə qonşu tayfaların Roma torpaqlarına basqın edəcəyi günü gözləmək lazım gələcəkdi. Belə hallar isə onsuz da tez-tez olurdu.

Çox düşünüb-daşındıqdan sonra Sezar Çizalp Qalliyasında40 canişin olmağa qərar verdi. Münbit Po vadisində yerləşən bu əyalət öz zəngin resursları və əlverişli coğrafi mövqeyi ilə seçilirdi. Buradan Qalliya, Dakxiya və German torpaqlarına hücum etmək daha asan idi.

Sezarın canişin ola bilməsi üçün ondan külli miqdarda rüşvət almış tribun Vatini yeni qanun layihəsini xalq məclisinə təqdim etdi. Layihəyə görə, Adriatik dənizinin şərq sahilində yerləşən əyalətlər – Çizalp Qalliyası və İlliriyanın idarəçiliyi Sezara tapşırılırdı. Pompey qanun layihəsini dəstəklədi. Ardınca isə həmin qanun senatın razılığı olmadan təsdiqləndi. Tezliklə Aralıq dənizinin şimal sahilində yerləşən Transalp Qalliyası41 da («Provinsiya» adı ilə də tanınırdı) Pompeyin dəstəyi ilə Sezarın idarəçiliyinə verildi. Bundan sonra Sezar planını həyata keçirmək üçün Provinsiyadan şimalda yerləşən Galliya Comataya42 hücum etmək qərarına gəldi. Rəqibləri bu fikrə qarşı çıxmadılar. Çünki artıq senat da başa düşürdü ki, qallar və german tayfaları Provinsiya üçün ciddi təhlükə mənbəyidir.

Bir sözlə, axır ki, Sezarın əlinə yaxşı fürsət düşmüşdü: o, müharibə meydanında nəyə qadir olduğunu senata və bütün Roma xalqına nümayiş etdirmək imkanı qazanmışdı. Romalılar bilirdilər ki, qall və german tayfaları əvvəllər də Roma torpaqlarına soxulublar. Qallar M.ö. 399-cu ildə Romanı tutmuşdular. Bundan başqa, tevtonların və kimbrlərin43 hücumları da kimsənin yaddaşından silinməmişdi. Sezar düşmənlərin hər an yenidən hücum edə biləcəyini söyləyir, cəmiyyətdə qorxu hissi yaratmağa çalışırdı. Gedişat göstərdi ki, bu məsələdə o, yanılmır: həqiqətən də belə bir təhlükə mövcud idi.

Bir sözlə, ağıllı Sezar növbəti dəfə vəziyyəti düzgün qiymətləndirmişdi. Onun rəqiblərində isə məhz bu cəhət çatışmırdı.

Beləliklə, üç əyalətə canişin təyin olunan Sezar Romanı tərk edərkən özünü saxlaya bilməyib senat qarşısında öyünməyə başladı. Dedi ki, rəqibləri dəridən-qabıqdan çıxsalar da, ona mane ola bilmədilər. Sezarın bu çıxışı optimatları qıcıqlandırsa da, gələcək hökmdara qulaqburması vermək üçün əllərindən heç nə gəlmirdi. Senatorlar bircə onunla təsəlli tapırdılar ki, canişin vəzifəsinin icrasına başladıqdan sonra Sezar Romadakı siyasi çəkişmələrdən kənarda qalacaqdı.

Tezliklə xəbər gəldi ki, gözlənilmədiyi halda qelvetlər44 Provinsiyanın sərhədinə toplaşıblar. Sezar ailəsi ilə vidalaşaraq sərhədə doğru yola çıxdı.

Sezar Alp dağlarını aşır

Qalliyada belq45, akvitan və kelt (biz onları çox zaman ümumilikdə «qall» adlandırırıq) tayfaları məskunlaşmışdı. Kelt tayfaları qədimdən Mərkəzi Avropada yaşayır, latın və sanskrit dillərinə yaxın bir dildə danışır, özünəməxsus həyat tərzi ilə seçilirdilər. Keltlərin nə dövləti vardı, nə şəhərləri, nə də əzəmətli məbədləri və kitabları… Bununla belə, onlar qorxmaz, cəsur döyüşçülər kimi ad çıxarmışdılar.

Sezarın vaxtında İspaniya və İtaliyada məskunlaşmış keltlərin torpaqları Romanın nəzarəti altına keçmiş, Provinsiyanın şimalında – Qalliya və Britaniya adalarında yaşayan keltlər isə öz müstəqilliklərini qoruyub-saxlamışdılar.

Qalların çoxu kiçik kəndlərdə yaşayır, heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olurdu. Eyni zamanda mahir döyüşçü kimi tanınan qallar öz mükəmməl silahları ilə öyünürdülər. Təsadüfi deyil ki, romalılar «gladius» adlanan qılıncı («qladiator» sözü də buradandır) məhz onlardan götürmüşdülər. Yunanlar və romalılar kimi qallar da politeist46 idilər. Tanrılardan ən çox Luqa47 pərəstiş edirdilər. Sezar onu romalıların sitayiş etdiyi Merkuri ilə eyniləşdirirdi. Keltlərin kahinlər kastası isə «druidlər» adlanırdı.

Qall-qalvetlər qərbdən Cenevrə gölü, şimaldan Yura dağları, şərqdən Reyn çayı, cənubdan isə Alp dağları və Monblanla əhatələnmiş münbit vadidə məskunlaşmışdılar.

Həmin dövrdə tayfalar arasında amansız müharibələr gedirdi. Döyüşmək kişilərin gündəlik, adi işi kimi qəbul olunurdu. Gəlirli təsərrüfat yerlərinə, digər maddi resurslara malik olan şəhərlər qayğısız yaşamaq imkanından məhrum idi. Çünki bol qənimət arzusu ilə alışıb-yanan qonşu hökmdarlar tez-tez həmin şəhərlərə hücum çəkirdi.

İndi isə Sezar bu qarışıqlığa son qoymaq fikrindəydi. Onun ixtiyarındakı Roma ordusu yetərincə güclü idi. Bunun kökündə isə həmin vaxt ordunun mütərəqqi yeniliklərə açıq olması, tamamilə yeni prinsiplər üzrə formalaşması dayanırdı. Romalılar təzə savaş üsullarını tez mənimsəyir, köhnəlmiş normalardan asanlıqla əl çəkirdilər. Məsələn, onlar keltlərdən yaxşı qılınc, parfiyalılardan yeni növ nizə düzəltməyi öyrənmişdilər. Buna baxmayaraq, onların qələbəsini daha çox «qorxmaz romalı ruhu» və birgə hərəkət etmək bacarığı şərtləndirirdi.

Roma qoşunlarının əsasını piyadalar təşkil edirdi. Bunlar əsasən özünü silahla, yaraq-əsləhə ilə təmin edə bilən adamlardı. Roma ordusunda əsas qoşun bölməsi legion idi. Hər legionda dörd-altı min piyada xidmət edirdi. Köməkçi dəstələr və atlı qoşun hissələri də buraya daxil idi. Bu hərbi sistem Roma Respublikasının son günlərinə qədər qorunub-saxlanmışdı.

Beləliklə, sərhədyanı bölgələrdən həyəcanlı xəbərlər alan Sezar Provinsiyaya doğru hərəkət etməyə başladı. O, Transalp Qalliyasından keçərkən orduya çoxlu yeni əsgərlər cəlb etməli oldu. Çünki Provinsiyada yalnız bir legion dayanmışdı.

Sezar allobroqların48 yaşadığı torpaqların şimalındakı Cenevrəyə çatan kimi dərhal işə başladı. O, zəfərə tələsirdi: çünki Romanın siyasi həyatında öz mövqelərini möhkəmlətmək üçün təcili uğura ehtiyacı vardı. Bunun üçünsə ilk növbədə əlli il əvvəl Roma ordusunu məğlub etmiş qelvetlərdən intiqam almaq istəyirdi. İndi onun əlinə belə bir fürsət düşmüşdü: Adriatik dənizi sahillərinə doğru köç etməyə hazırlaşan qelvetlər Mərkəzi Qalliyadan keçib-getmək istəyirdilər. Lakin onlar yolboyu iğtişaşlar törədərək Provinsiya və bütün Qalliyada vəziyyəti gərginləşdirə bilərdilər. Bundan isə ancaq və ancaq german tayfaları bəhrələnərdi.

Sezar vaxt itirməmək üçün Alp dağlarını aşmaq qərarına gəldi. O vaxtacan heç bir sərkərdə bu yoldan keçməmişdi. Alp dağlarında müxtəlif tayfalar ordunun yolunu kəsmək istəsə də, romalılar onları darmadağın etdilər. Sezarın ordusu Alp dağını aşaraq Rona vadisinə endi. Elə bu vaxt kelt tayfalarından olan eduilər49

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Magistratura – Qədim Romada yüksək dövlət vəzifələrinin məcmusu

2

Patrisilər – Qədim Romada aristokrat nəslindən olanlar

3

Plebeylər – Roma əhalisinin qul olmayan, ancaq aşağı təbəqəyə mənsub hissəsi

4

Herkules – Qədim yunan mifologiyasında əfsanəvi obraz olan Heraklı Qədim Romada belə adlandırırdılar.

5

Edip – Qədim yunan mifologiyasında əfsanəvi çar

6

Forum – Qədim Romada şəhərin siyasi həyatına dair söhbətlərin aparıldığı bazar meydanı

7

Diktator – Qədim Romada ölkə xarici və daxili təhlükə qarşısında olduğu zaman senat tərəfindən təyin edilən, qeyri-məhdud ixtiyar və səlahiyyətə malik olan şəxs

8

Preitor – Qədim Romada mühüm dövlət vəzifəsi

9

Siseron – Qədim Roma natiqi, filosofu, siyasi xadimi, hüquqşünası və siyasət nəzəriyyəçisi (M.ş. 106-43-cü illər)

10

Pontifik – Qədim Romada ali kahinlər şurasının üzvü

11

Senat – Qədim Romada ölkəni idarə edən dövlət şurası

12

Qalliya – müasir dövrdə, başda Fransa olmaqla, Qərbi Avropanın böyük bir hissəsinə verilən tarixi ad

13

Frakiya – Cənub-Şərqi Avropada Bolqarıstan, şimal-şərqi Yunanıstan və Türkiyənin Avropa qitəsindəki torpaqlarını əhatə edən tarixi bölgə

14

Propretor – canişin

15

Əfsanəyə görə, Edip bilmədən atasını öldürmüş və taxta çıxa bilmək üçün anası ilə evlənmişdi.

16

Tribun – Qədim Roma ordusunda legion komandirlərindən biri

17

Kapitoli – Qədim Romanın yerləşdiyi yeddi təpədən biri və həmin təpədəki eyniadlı məbəd

18

Optimat – Qədim Romada Senat aristokratiyasının maraqlarını müdafiə edən ideoloq

19

Trankvill – Qədim Roma salnaməçisi, yazıçı, tarixçi, imperator Adrianın şəxsi katibi

20

Konsul – Qədim Romada seçki yoluyla müəyyənləşən ali magistraturanın üzvü

21

Katon – Qədim Roma siyasi xadimi, aristokratların senatdakı lideri (e.ə. 95–46-cı illər); Qədim Roma yazıçısı və siyasətçisi olmuş ulu babası ilə eyni adı daşıyırdı. Sezarın ən qatı düşmənlərindən biri kimi tarixə düşüb.

22

Trib – Qədim Romada ərazi seçki dairəsi

23

Xalq tribunu – Qədim Romada plebeylərdən seçilən vəzifəli şəxslər. Xalq tribunları plebeylərin hüquqlarını qoruyur və onların xeyrinə qanunlar icra edirdilər. Magistrat və senatın qərarlarını ləğv etmək hüququna malik olan tribunların şəxsiyyəti toxunulmaz sayılırdı.

24

Numidiyalı – indiki Tunis və Əlcəzair ərazisində yaşamış qədim tayfa

25

Pater patriae – latın dilindən tərcümədə «xalqın atası» mənasına gələn, Qədim Romada respublika və ya imperiya qarşısında böyük xidmətləri olmuş şəxslərə verilən ad

26

Luzitanlar – Pireney yarımadasının cənub-qərb hissəsində (indiki Portuqaliyanın böyük hissəsi) məskunlaşmış iber tayfası

27

Düym – ingilis ölçü sistemində uzunluq vahidi; 1 düym 2,54 santimetrə bərabərdir.

28

Fut – ingilis ölçü sistemində uzunluq vahidi; 1 fut 30,48 santimetrə bərabərdir.

29

Triumf – Qədim Romada qalib sərkərdənin qoşunu ilə birgə paytaxta təntənəli surətdə daxil olması

30

Toqa – Qədim Romada vətəndaşların üst geyimi, qolsuz uzun plaş

31

Triumvirat – Qədim Romada xüsusi məqsədlərlə seçilmiş və ya təyin edilmiş üç şəxsdən ibarət kollegiya və onların arasında bağlanan üçtərəfli saziş

32

Populyarlar – e.ə. II əsrin sonu – I əsrdə Romada ideya-siyasi cərəyan, plebeylərin mənafeyinin müdafiəçiləri

33

Obstruksionistlər – qanunverici orqanda azlıqda olub çoxluğa qarşı çıxanlar

34

Liktorlar – Qədim Romada aşağı dövlət vəzifələrindən biri

35

Parfiyalılar – e.ə. I minillikdə və eramızın ilk əsrlərində Xəzər dənizinin cənub-şərqində, indiki Türkmənistanın cənubunda və İranın Xorasan şəhəri ərazisində yaşamış tayfa

36

Selevkidlər – Makedoniyalı İsgəndərin süqutundan sonra Selevk və onun nəslindən olanların Yunanıstanda qurduğu dövlətin nümayəndələri

37

Yəhudiyə – indiki İsrail dövlətinin ərazisində vaxtilə mövcud olmuş tarixi vilayət

38

Anneksiya – bir dövlətin digər dövlətə və ya xalqa məxsus ərazini zorla özünə birləşdirməsi, işğal etməsi

39

Pizon – plebey nəslindən olan Qədim Roma hərbi lideri və siyasi xadimi

40

Çizalp Qalliyası – Gallia Cisalpina (lat.), qədim romalılar Şimali İtaliyanın bir hissəsini belə adlandırırdılar. Latın dilindən tərcümədə «Alp dağlarının bu tərəfindəki Qalliya» mənasına gəlir. İkinci adı «Yaxın Qalliya» idi.

41

Transalp Qalliyası – Gallia Transalpina (lat.), qədim romalılar Qalliyanın bir hissəsini belə adlandırırdılar. Latın dilindən tərcümədə «Alp dağlarının o tərəfindəki Qalliya» mənasına gəlir. İkinci adı «Uzaq Qalliya»dır.

42

Galliya Comata – romalılar Qalliyanın işğal altına aldıqları ərazilərini belə adlandırırdılar. Latın dilindən tərcümədə «Tüklü Qalliya» mənasına gəlir ki, bu da orada yaşayan yerli əhalinin uzun saç saxlaması ilə bağlıdır.

43

Tevtonlar və kimbrlər – german tayfaları

44

Qelvetlər – kelt tayfaları

45

Belq – Şimali Qalliyada və qismən də Britaniyanın qərb sahillərində yaşamış kelt tayfası

46

Politeizm – çoxallahlılıq

47

Luq – kelt mifologiyasında işıq allahı

48

Allobroqlar – ən böyük kelt tayfalarından biri

49

Eduilər – Orta Qalliyada məskunlaşmış kelt tayfası