Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)

1.1. Эргономика фани

Эргономиканинг келиб чиқиши ибтидоий жамият даврига бориб тақалади, улар асбобларни онгли равишда ишлаб чиқаришни ўргандилар, уларга маълум бир иш учун қулай шакл бердилар ва шу билан инсон органларининг имкониятларини кенгайтирдилар. Тарихдан олдинги даврларда асбобнинг қулайлиги ва инсон эҳтиёжларига аниқ мос келиши унинг ҳаёти ва ўлими масаласи эди.

Маълум бир тарихий лаҳзагача инсонга тегишли ҳамма нарса, у камбағал ёки бой бўладими, индивидуал равишда қилинган.

Оддий қишлоқ йигирув ғилдираги қўлнинг ўлчамига ва тананинг баландлигига мутаносиб эди, йигирувчининг кўзидан ипгача бўлган масофа текширилди. Aсбоб қўлга ўрнатилди, у одатий «ушлаш» ни талаб қилди, тутқичнинг ҳар бир туберкуласи ҳунармандга таниш эди. Шахс, ўз навбатида, асбоб ёки қурилмага мослашган. Бунга ҳунар, маҳорат, тажрибани ўзлаштириш киради.

Ўша ёпик даврларда узунлик ўлчовлари одамга, унинг танасига тўлиқ боғланган эди, масалан, тирсак, қия ва тўғридан-тўғри Россияда, Aнглияда – оёқ, Хитойда – cуни, кўплаб мисоллар келтириш мумкин, аммо тайфунларнинг энг каттаси, стандартлаштириш билан барчамизни забт этди.

Илмий-техникавий инқилоб ва ундан кейинги илмий-техникавий тараққиёт ишлаб чиқаришни механизациялаш ва автоматлаштиришга олиб келди ва билимнинг «эргономика» деб номланган янги соҳасини шакллантириш заруратини туғдирди.

Ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан бундан ташқари, технологиянинг ривожланиши одамга тобора ортиб бораётган талабларни қўяди, кўпинча уни психофизиологик имкониятлари чегарасида ишлашга мажбур қилади.

Масалан, Иккинчи жаҳон уруши даврида ҳарбий техникада сифат жиҳатидан сакраш бўлганида, ҳатто пухта ўқитилган ва танланган ҳарбий хизматчилар ҳам ундан унумли фойдалана олмадилар. Касбий танлаш ва тайёрлаш имкониятлари тугаши билан технология ва меҳнат шароитларини инсонга мослаштириш муаммоси биринчи ўринга чиқди.

Билимлар тўпланиши билан фанлар ўртасидаги алоқалар пайдо бўлди. Меҳнат гигиенаси тобора кўпроқ меҳнат физиологияси ва психологияси маълумотларига, меҳнат психологияси эса физиология, меҳнат гигиенаси, тизим муҳандислиги ва бошқалар маълумотларига мурожаат қилишга мажбур бўлди.

Юқорида айтилганларни ҳисобга олган ҳолда, 1940-йилларнинг охири ва 1950-йилларнинг бошларида ишлайдиган одам, унинг технология ва атроф-муҳит билан алоқаси ҳақидаги ғояларнинг яхлит тизимига эҳтиёж пайдо бўлди. Спектрда бир нечтаси бор.

Замонавий ишлаб чиқаришда инсоннинг имкониятлари чегарасидаги фаолият билан бир қаторда, меҳнат жараёнида одамнинг етарли даражада жисмоний фаоллиги, меҳнат қобилиятини пасайтирадиган ва ишчиларнинг соғлиғини ёмонлаштирадиган даражада кенг тарқалган.

Ярим автоматик ва автоматик линиялар, йиғиш линиялари, дастгоҳлар ва дастгоҳларни компютерлаштирилган бошқариш, қўл меҳнатини юқори механизациялаш инсон меҳнатини жисмонан осонлаштирди, лекин ундан монотон операцияларни бажаришнинг юқори тезлигини талаб қилди. Ҳаракатлар жуда соддалаштирилди – одатий ушлаш ва ҳаракатлантириш, суриш, босиш, меҳнат объектини ёки ишлов бериш асбобини қатъий белгиланган ҳолатда ўрнатиш (бир сменада ўртача 25 000 тагача монотон, чарчоқсиз ҳаракатлар амалга оширилади).

Кўпгина ишчилар (баъзи манбаларга кўра, ярмидан кўпи) энди бўғимлар, мушаклар ва умуртқа поғонаси касалликлари хавфи юқори. Ушбу касалликлар кўп ойлар ва ҳатто йиллар давомида тананинг маълум бир қисмининг доимий функционал стресси натижасида аста-секин ривожланади ва шунинг учун кумюлатиф жароҳатлар деб аталади.

Касалликларни ташхислашда уларнинг пайдо бўлишида меҳнатнинг ролини аниқлаш осон эмас. Бу соғлиқ муаммоларининг сабабларини бартараф этиш ва профилактика чораларини ишлаб чиқишни қийинлаштиради. Кумюлатиф шикастланишнинг қуйидаги шакли маълум: «ортиқча юк + такрорлаш + ноқулай ҳолат + дам олишнинг етарли эмаслиги = йиғилган шикастланиш».

Мисол тариқасида биз Олтойда ўрмон хўжалиги учун СССРда яратилган ва ишлаб чиқарилган ТТ-4 скиддерини келтирамиз (1.1-расм).

Расм. 1.1. Скиддер ТТ-4

Комсомол трактор заводи. Aгар сиз технологиядан фойдаланишда максимал ноқулайлик ва хавфни яратишни мақсад қилган бўлсангиз ҳам, дизайнерлар эришган нарсага эришиш мумкин бўлмайди. Трактор иш жойидан керакли кўринишни таъминламайди ва кабинага, ҳатто кичик дарахтларга ҳам урилганда ҳимоя қилади. Бошқарув воситаларининг аксарияти ноқулай ҳудудда жойлашган бўлиб, уларга қўлланиладиган кучлар тавсия этилган 1,5—4,5 мартадан ошади. Иш ўриндиғи жуда ноқулай, идишни шифтининг қопламаси йўқ, шунингдек, ажралмас қурилмалар: шиша пуфлагич, кабинага кириш ва чиқиш учун қадам, очиқ ҳолатда эшик қулфи, ёқилғи даражасини масофадан бошқариш мосламаси. танк.

Расм. 1.1. Скиддер ТТ-4

Ишдаги, муассасалардаги, самолётлар, тракторлар кабиналаридаги жисмоний муҳит кўрсаткичлари (ёруғлик, ҳаво таркиби, атмосфера босими, шовқин ва бошқалар) ҳам инсоннинг психофизиологик имкониятлари ва хусусиятларига мос келиши керак. Шундагина инсон саломатлигини асраб-авайлашда унинг юқори самарадорлиги ва сифатига ишониш мумкин.

Эргономика иш муҳитини ва унинг бошқа турларини ўрганмайди, булар бошқа фанларнинг предметидир. Эргономика учун атроф-муҳитнинг инсон фаолияти самарадорлиги ва сифатига, унинг ишлашига, жисмоний ва руҳий фаровонлигига таъсири муҳим аҳамиятга эга. Эргономика атроф-муҳит юкларининг оптимал қийматларини белгилайди – индивидуал кўрсаткичлар бўйича ҳам, уларнинг комбинациясида ҳам.

Шундай қилиб, эргономиканинг пайдо бўлишидан олдин физиология, гигиена, меҳнат психологияси, шунингдек, антропология ва хавфсизлик ва меҳнатни ташкил этиш каби фанлар пайдо бўлди.

Саноат ишлаб чиқаришининг туғилишида

Раҳбарият ҳаммани ва ҳаммани, мутлақо номаълум бизнесмен Васяни, истеъмолчилар Федя, Петя ва Машани қандай хурсанд қилиш билан боғлиқ муаммоларга дуч келди. Ҳунармандчилик ишлаб чиқариш услубига номаълум бўлган ушбу янги саволлар билан боғлиқ ҳолда, саноат ишлаб чиқариш усули янги ёндашувлар, янги фанлар ва янги касбларни туғдирди. Янги ёндашувлар стандартлаштиришдан иборат бўлиб, унинг ёрқин намоён бўлиши бутун дунё бўйлаб ўлчовларнинг метрик тизимини қабул қилиш, илгари қўлда амалга оширилган кўплаб жараёнларни компьютерлаштириш, шунингдек, инсонга индивидуал эмас, балки шахс сифатида ёндашиш эди. маълум бир гуруҳнинг вакили.

1.2. «Эргономика» атамаси

Эргономика (юнонча Эргон – иш ва номик – қонун).

Эргономика – инсон танасининг иш пайтидаги ҳаракатларини ўрганадиган фан соҳаси. «Инсон-машина-муҳит» (ИММ) тизимларида меҳнат фаолиятини ҳар томонлама ўрганадиган илмий-конструкторлик интизоми (билимлар соҳаси).

Эргономика – бу инсон ҳаёти жараёнида бевосита алоқада бўлган турли хил объектларни ўрганадиган фан. Унинг мақсади – улардан фойдаланишда инсон учун энг қулай бўлган объектлар шаклини ишлаб чиқиш ва улар билан ўзаро таъсир қилиш тизимини таъминлаш.

Ўртача одам ва объектив муҳит ўртасидаги ўзаро таъсирни ўрганиш фаннинг иккита тармоғи: антропометрия ва эргономика томонидан амалга оширилади. Улар оммавий ишлаб чиқарилган маҳсулотларни яратишда керак.

Aнтропометрия ва эргономика саноат дизайнини қўшимча илмий маълумотлар билан бойитди ва лойиҳалашнинг илмий асосларини яратди. Эргономиканинг кўлами анча кенг: у саноат ва маиший, шунингдек саноат дизайни каби иш жойларини ташкил қилишни ўз ичига олади.

Кўпчилик эргономикани ўрганиш соҳаси фақат мебел, деб ўйлайди, аммо бу ундай эмас. Эргономика инсон муҳитининг барча компонентларини – компютер сичқончасидан тортиб товуш фони ва ҳароратигача ўрганади ва ушбу компонентларнинг ҳар бири учун оптимал параметрларни ўрнатишга ҳаракат қилади.

Бугунги кунда мамлакатимизда инглизча атама қабул қилинган, гарчи СССРда 1920-йилларда «эргология» атамаси таклиф қилинган. Ҳар доим шундай, бизга бегона нарсаларни беринг!

AҚШда эргономиканинг номи бор – «инсон омилларини ўрганиш» (Ҳуман Фаcторс ҲФ). Европада – (Эргономика), Германияда – «антропо-техника». Вилоятлик – бу сабаб ёки шунчаки севги хорижий экзотизмга, лекин биз яхши кўрамиз, шунинг учун бизнинг йўлимизда эмас, балки ижодий ва жозибали бўлиши учун ва нафақат истеъдодли ва нафис.

1.3. Микроэргономика ва макроэргономика

Ҳозирги вақтда микроэргономика ва макроэргономика ажралиб туради. Микроэргономика бугунги кунда функцияларни лойиҳалашни англатади, инсоннинг имкониятлари ва хусусиятларини ўрганишга асосланган меҳнат вазифалари, меҳнат турлари, фаолияти ва инсон ва технология ўртасидаги муносабатлар. Микроэргономика интерфейсларни ўрганиш ва лойиҳалашга қаратилган «инсон ишчи тизимнинг яна бир таркибий қисмидир». Ҳар хил турдаги интерфейслар маълум, масалан:

«одам-иш», «одам-машина»,

«инсон – дастурий таъминот», «инсон – атроф-муҳит».

Макроэргономика корпоратив даражадаги иш тизимини ўрганиш ва лойиҳалашга қаратилган. Ушбу ёндашув иш тизимининг барча дизайн хусусиятларига, шу жумладан микроэргономик интерфейс дизайнига киради ва иш тизимининг яхлитлиги ва уйғунлигини таъминлайди. Охирги хусусият тизимнинг барча қуйи тизимлари ва таркибий қисмлари синхронлаштирилганлигини ва бир бутун сифатида ҳаракат қилишини англатади.

1.4. Эргономиканинг объекти, предмети, мақсади, вазифалари

Эргономиканинг ўрганиш объекти «одам-машина» тизими (инсон-машина-муҳит). «Инсон-машина» тизими эргономиканинг асосий тушунчаларидан биридир. Бу жисмоний конструкция ёки ташкилот тури эмас, балки абстракциядир.

Инсон-машина тизими (ёки «иш тизими») иш жойида, иш жойидаги муҳитда ва иш билан боғлиқ вазиятларда тизимнинг вазифасини бажаришда фойдаланиладиган бир ёки бир нечта одам ва ишлаб чиқариш ускуналарини ўз ичига олади.

Машина – оператор томонидан меҳнат фаолияти жараёнида фойдаланиладиган техник воситалар мажмуи. «Инсон-машина» тизими бўлган яхлит таълимда эргономика тизимдаги функцияларни тақсимлаш, инсон фаолиятининг техник тизим ва унинг элементларининг ишлаши билан боғлиқлиги, тақсимлаш ва тақсимлаш муаммоларини ажратиб туради ва ҳал қилади. Меҳнат вазифаларини бажаришда одамлар ўртасидаги функцияларни мувофиқлаштириш, шунингдек, шахс ёки гуруҳ фаолиятини лойиҳалаштиради ёки ташкил қилади.

Техник тизимларга ёки унинг элементларига эга бўлган одамлар, белгиланган фаолият воситаларига қўйиладиган талабларни ва уни амалга ошириш шартларини асослайди, тизимларни лойиҳалаш ва улардан фойдаланиш жараёнида ушбу талабларни амалга ошириш усулларини ишлаб чиқади.

Ўрганиш объекти сифатида «одам-машина» тизимига эга бўлган эргономика унинг тизимдаги мавқеи ва роли билан белгиланадиган баъзи хусусиятларини ўрганади. Бу хусусиятлар технологияда инсон омиллари деб аталади. Улар шахс, машина, фаолият объекти ўртасидаги боғлиқлик кўрсаткичлари, аниқ мақсадларга эришиш билан боғлиқ бўлган муҳит ва муҳит.

Технологияда инсон омиллари мавжуд, яъни «бу ерда ва ҳозир» инсон ва техник тизимнинг ўзаро таъсирида ҳосил бўлади. Технологиядаги инсон омилларини шахснинг, машинанинг (техник объектнинг) ёки атроф-муҳитнинг ўз-ўзидан қабул қилинган хусусиятларига қисқартириб бўлмайди. Характеристикалар ва хусусиятлар «одам-машина» тизимининг таркибий қисмларининг алоҳида ажратилган белгилари эмас, балки унинг йиғиндиси сифатларидир.

Технологияда инсон омиллари дастлаб берилмайди. Улар фақат «одам-машина» тизимининг вазифаларини, ундаги шахснинг функцияларини, унинг фаолиятининг тури ва ўзига хос хусусиятларини дастлабки таҳлил қилиш асосида топилиши мумкин бўлган исталган нарсани ифодалайди.

Технологияда инсон омиллари асосий белгилар асосида шаклланади: ижтимоий-психологик, психологик, физиологик ва психофизиологик, антропологик, гигиеник уларнинг техника билан алоқаси. Тадқиқотчилар ва конструкторлар учун нафақат асосий хусусиятларни билиш, балки улар асосида технологиядаги инсон омиллари, эргономик хусусиятлар ва инсон-машина тизимларининг эргономикаси қандай шаклланганлигини тушуниш муҳимдир.

«Инсон-машина» тизимининг эргономикаси маҳсулдорлик, ишончлилик, тежамкорлик ва эстетика мезонлари билан ўзаро боғлиқдир. Эргономика эргономик хусусиятларнинг яхлитлиги бўлиб, улар назорат қилиш, хизмат кўрсатиш, маҳорат ва яшашни ўз ичига олади. Биринчи учтаси тизимнинг хусусиятларини тавсифлайди, унда у шахс ёки одамлар гуруҳининг бошқарув, техник хизмат кўрсатиш ва ривожлантиришдаги фаолиятининг тузилиши ва жараёнига органик равишда киради. Бу тизим дизайни ушбу турдаги фаолиятни қулай, самарали ва хавфсиз бажариш учун энг яхши шароитларни яратадиган ечимларни ўз ичига олган ҳолларда содир бўлади. Тўртинчи хусусият – яшашга яроқлилик – бу тизимнинг ишлаши учун шароитларни билдиради, бунда одамларнинг соғлиғи, уларнинг ишлашининг нормал динамикаси ва соғлиғи сақланиб қолади.

Бундай шароитларни яратишнинг самарали усулларидан бири иш муҳитининг ноқулай омилларини тизимлар, машиналар ва жиҳозларда уларнинг пайдо бўлиш манбасида йўқ қилиш ёки заифлаштириш. Ҳар бир эргономик хусусият технологиядаги инсон омилларининг маълум бир яхлитлигини ифодалайди, бу хусусиятларнинг ҳар хил, аммо ўзаро боғлиқ муҳим хусусиятлари.

Эргономикани ўрганиш предмети – бу ташқи ва ижтимоий муҳит омилларининг сезиларли таъсири шароитида техник воситалар билан ўзаро таъсир қилиш жараёнида инсоннинг меҳнат фаолияти. Эргономиканинг умумий мақсади тадқиқот ва дизайннинг икки жиҳатининг бирлиги сифатида тузилган: инсоннинг самарали фаолияти учун қулайлик ва қулай шароитлар ва шунга мос равишда «одам-машина» тизимларининг самарали ишлаши;

Саломатликни сақлаш ва шахсий ривожланиш.

Муайян тадқиқот ва дизайнда у ёки бу жиҳат устунлик қилиши мумкин. Бироқ, умумий мақсад уларнинг умумийлиги ва бир-бирини тўлдириши орқали амалга оширилади.

Эргономиканинг асосий мақсадлари: тизимида самарадорликни ошириш. Самарадорлик = (ҳосилдорлик * сифат / харажат) * 100% меҳнат хавфсизлигини ошириш.

Меҳнат жараёнида шахснинг ривожланиши учун шарт-шароитларни таъминлаш: функцияларни шахс ва техник воситалар ўртасида тўғри тақсимлаш; тананинг юқори функцияларидан (фикрлаш, диққат, хотира, онг) фойдаланиш.

Эргономика вазифалари: Aтроф-муҳит таъсирида техник тизимларнинг ишлаш хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда инсон оператори фаолиятини лойиҳалашнинг назарий асосларини ишлаб чиқиш.

Эргономикани ривожлантиришнинг дастлабки босқичларида тузатувчи ёндашув устунлик қилди (асбоблар панели конкав бўлиб, ялтироқ ҳайдашга халақит бермайди). У проектив ёндашув билан алмаштирилди – атроф-муҳит ва унинг фаолияти сифатини белгилайдиган техник тизимлар билан ўзаро таъсирни ўрганиш.

Aхборот жараёнлари: ахборотни қабул қилиш, баҳолаш ва қайта ишлаш, қарорларни қабул қилиш ва амалга ошириш; яратиш тамойилини шакллантириш (эргономика тизимлари, мослашувчан эргономика – мақбулдан оптималгача такомиллаштириш).

Инсон меҳнатининг истиқболлари ва унга алоқадор техник тизимлар, атроф-муҳит омилларининг таъсири ҳақидаги фаразларни ишлаб чиқиш ва текшириш.

Масалан, компьютерлаштириш ўқув жараёнини ўзгартириши мумкин, бу эса одамни янада оқилона, тажовузкор қилади ва қадриятларни қайта баҳолашга олиб келиши мумкин. Компьютер технологияларининг ривожланиши янги симптом комплексларининг пайдо бўлишига олиб келди.

Тадқиқ қилиш, лойиҳалаш ва эксплуатация қилиш усулларини яратиш, бу унинг хавфсизлиги, самарадорлиги ва унда ишлаётган шахснинг ишидан қониқишини таъминлайди.

1.5.Эргономиканинг тузилиши ва таркиби

Эргономика фанлараро бўлим бўлиб, у билим ва амалиётнинг қуйидаги соҳаларидан билимлар, тадқиқот усуллари ва дизайн технологияларини олади:

Муҳандислик психологияси. Меҳнат психологияси, гуруҳ фаолияти назарияси, когнитив психология. Гигиена ва меҳнатни муҳофаза қилиш, меҳнатни илмий ташкил этиш. Aнтропология, антропометрия.

Тиббиёт, инсон анатомияси ва физиологияси. Бошқарув назарияси. Aнтропометрик кўрсаткич машинанинг инсон танасининг ўлчами ва шаклига мувофиқлигини, унинг тана қисмларининг ҳаракатчанлигини тартибга солади. Рационал қулай ҳолатни, тўғри туришни, қўл ва оёқларнинг оптимал иш жойларини ва тутқичларни (тугмалар, тутқичлар …) оптимал тутишни таъминлайди.

Гигиеник кўрсаткич – ҳаётий фаолият шартларини ва унинг машина билан ўзаро таъсирида оптимал ишлашни тавсифлайди. Ёритиш, шамоллатиш, ҳарорат, намлик, босим, чанг миқдори, радиация, шовқин, тебраниш, электромагнит нурланишни тавсифлайди.

Физиологик ва психофизиологик талаблар инсоннинг қуйидаги имкониятлари ва хусусиятларига мувофиқлигини аниқлайди: куч, тезлик, энергия, кўриш, эшитиш, тактил, ҳид билиш.

Психологик кўрсаткич машинанинг идрок, хотира, фикрлаш, психомотор қобилиятлари, қўзғалмас ва янги шаклланган қобилиятлари хусусиятларига мувофиқлигини акс эттиради.

Гуруҳнинг ўзаро таъсири даражаси ва табиати, шахслараро муносабатларнинг воситачилиги.

2.1. Эргономик усулларнинг таснифи

Эргономикада тадқиқот усулларини шартли равишда уч гуруҳга бўлиш мумкин: аналитик (ёки тавсифловчи), экспериментал ва ҳисоблаш. Кўпгина тадқиқотларда улар бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ва бир вақтнинг ўзида қўлланилади, бир-бирини тўлдиради.

Биринчи гуруҳ усуллар шартли равишда ташкилий деб аталади. Буларга тадқиқот ва лойиҳалаштиришга тизимли ёндашишни таъминловчи эргономиканинг услубий воситалари киради. Бундай тадқиқот ва лойиҳалашнинг характерли хусусияти мустақил тадқиқотлар асосида олинган натижаларни синтез қилиш эмас, балки бундай тадқиқот ва лойиҳалаштиришни ташкил этишдир, бунда турли фанларнинг тамойиллари ва усуллари маълум бир комбинацияда қўлланилади.

Бундай функцияни амалга оширишнинг самарали воситаси тизимли моделлаштириш бўлиб, унда моделлаштириш предмети тизим сифатида қаралади ва жараённинг ўзи моделлар тизимига бўлинади.

Энг кенг қамровли усул иккинчи гуруҳ бўлиб, улар доирасида тадқиқотнинг мақсадлари ва табиатига қараб, бир қатор ўзига хос услубий процедуралар ажралиб туради. Усулларнинг иккинчи гуруҳи илмий маълумотларни олишнинг эмпирик усулларидан иборат.

Бу гуруҳга қуйидагилар киради: кузатиш ва ўз-ўзини кузатиш;

тажриба жараёнлари (лаборатория ва ишлаб чиқариш, тажрибалар);

диагностика усуллари (турли тестлар, анкеталар, социометрия, суҳбат ва суҳбатлар); жараёнлар ва фаолият маҳсулотларини таҳлил қилиш; моделлаштириш (мавзу, математик ва бошқалар).

Учинчи гуруҳ усуллари маълумотларни миқдорий ва сифат жиҳатидан қайта ишлашнинг турли усулларидан иборат.

Бундан ташқари, турли хил психофизиологик усуллар мавжуд:

реакция вақтини ўлчаш (оддий сенсоримотор реакция, танлов реакцияси, ҳаракатланувчи объектга реакция ва бошқалар);

психофизик усуллар (турли моделликларда сезувчанлик чегаралари ва динамикасини аниқлаш);

перцептив, мнемоник, когнитив жараёнлар ва шахсий хусусиятларни ўрганишнинг психофизик усуллари.

Перцептив жараёнлар – идрок билан боғлиқ жараёнлар; билим.

Перцептив хотира қисқа вақт давомида сақланади. Ёдлаш, кўпайтириш, унутиш мнемоник жараёнлар, яъни хотира хусусиятлари билан боғлиқ жараёнлардир.

Когнитив психология (инглизча когнитион – билиш) инсоннинг ўзини ўраб турган дунёни ўрганиш механизмларини ўрганади. Когнитив жараёнлар когнитив жараёнлардир.

Эргономикада инсон танасининг турли хил фаолияти давомида электр ҳодисаларини ўрганадиган электрофизиология усуллари кенг қўлланилади. Улар кўплаб жараёнларнинг вақт параметрларини, уларнинг зўравонлик даражасини, топографиясини, уларни тартибга солиш механизмларини ва бошқаларни баҳолашга имкон беради. Уларга қуйидагилар киради:

электроансефалография – бошнинг сиртидан миянинг электр фаоллигини қайд этиш – миянинг ўз фаолиятининг функционал ҳолатини ва унинг стимулларга бўлган реакцияларини сифат ва миқдорий жиҳатдан таҳлил қилиш имконини беради;

электромиография – мушакларнинг электр фаоллигини қайд этиш – маълум мушак гуруҳларининг мотор фаоллигига ёки статик ишига қўшилишнинг сезгир кўрсаткичи;

галваник тери реакциясини рўйхатга олиш – терининг потенциал фарқининг ўзгариши – терининг электр ўтказувчанлиги кўрсаткичи;

электрокардиография – юракнинг электр фаоллигини қайд этиш – юрак-қон томир тизими ҳолатининг кўрсаткичи;

электроокулография – кўз олмасининг ташқи мушакларининг электр фаоллигини қайд этиш – объектни кўришда одамнинг нигоҳи ҳаракатининг объектив кўрсаткичи.