Çocuk Şiirleri

İbrahim Alâettin Gövsa, Türk edebiyatında özellikle ansiklopedi çalışmalarıyla ve çocuk edebiyatındaki çalışmalarıyla tanınan bir şahsiyettir.

O, bilhassa çocuk edebiyatımız açısından önemli bir isimdir. Çocuk Eğitimi, çocuk psikolojisi, çocuklar için kaleme aldığı edebî eserler ile çocuk edebiyatı üzerine yaptığı araştırmalarıyla o, Türk çocuk edebiyatında önemli ve öncü bir insandır.

İbrahim Alâettin Gövsa’nın “Çocuk Şiirleri” adıyla yayınladığı eser, bizim edebiyat tarihimizde çocuklar için yayınlanan ilk şiir kitabıdır. 1911 yılında basılan bu eserin peş peşe beş baskı yapmasının iki sebebi olabilir. O zaman için bu sahada yayınların azlığı, ikinci ve önemli bir sebep de bu kitaptaki şiirlerin gerçekten çocukların anlayabildiği bir dille ve onların dünyasına girebilecek bir tarzda kaleme alınmış olmalarıdır. Onu bu sahada teşvik eden bir başka sebep de:

Diyerek çocuğa ve çocukluğa dikkatleri çeken ulu şair Abdülhak Hamit Tarhan’ın onun bu çalışmalarını öven bir mektup kaleme almış olmasıdır.

İbrahim Alâettin, kitabını yeğeni Hadi’nin şahsında bütün çocuklara ithaf etmiştir. Hadi, İbrahim Alâettin’in ablasının oğludur ve küçük yaşta annesini kaybetmiştir. Onu İbrahim Alâettin kendi evladı gibi himaye eder ve büyütür.

Biz bu kitabı yayına hazırlarken Arap harfli Türk alfabesiyle yapılan ilk baskı da dâhil bütün baskıları tek tek inceledik. Eski harfli metinleri yeni harflere çevirdik. Gördük ki, kitaplarda hem şiirlerin sıralanışında farklılıklar var hem de farklı baskılarda yeni şiirler ilave edilmiş veya bazı şiirler kitap dışı bırakılmış.

Şu anda okumaya başladığınız kitapta, ilk baskıdaki şiir sıralaması esas alınmıştır. Diğer baskılarda mevcut olan şiirler de bu yeni baskıya ilave edilmiştir. Farklı baskılarda değişik şekillerde verilmiş olan şiirler ise iki farklı şekilleriyle bu kitapta yer almışlardır.

Sevgili Çocuklar, İbrahim Alâettin Gövsa’nın bu kitabındaki şiirlerin günümüzden neredeyse yüz yıl önce yazıldığını biliyoruz. Aradan bunca sene geçmiş olmasına rağmen dili ve ele aldığı konularla ne kadar da günümüzü anlatıyor değil mi?

Bu kitabı okurken anlamını bilmediğiniz kelimeler elbette ki olacaktır. Bu sizi yıldırmasın, bilakis sevindirsin… Kelime dağarcığımızı nasıl zenginleştireceğiz başka türlü?

Bu şiirleri okurken anlamını bilmediğiniz kelimeler için sözlüklere bakacağınızı biliyoruz. Pek çok kitapta bu kelimelerin anlamları sayfa altında veya o satırda parantez içerisinde verilmiş olabilir. Siz bu kitapta anlamını bilmediğiniz kelimeler için sözlüklere bakacak ve kitabın sonunda “Bu Kitap için Benim Hazırladığım Sözlük” başlıklı bölümde bu kitabın sözlüğünü hazırlayacaksınız.

Sevgili çocuklar, bu kitaptaki şiirlerin anlattığı konularda sizler de yeni şiirler yazıp bunları arkadaşlarınıza okuyabilir, okulda duvar gazetesinde veya okul derginizde yayınlayabilirsiniz.

Sayın Ana ve Babalar, Saygıdeğer Öğretmenler, Bu kitabın yazarı, sıradan bir edebiyatçı değildir. O, eğitimci kişiliğiyle de tanınmış bir şahsiyettir. İbrahim Alâettin’iın, bu kitabın birinci ve ikinci baskısı için yazdığı mukaddimeleri/önsözleri orijinalinden okuyunuz. Biz buraya günümüz Türkçesiyle sadeleştirerek aldık. Bu hususlar üzerinde ciddiyetle düşünmemiz Türkiye Cumhuriyeti’nin ilelebet payidar olması, çocuklarımızın mutlu ve huzurlu olmaları için olmazsa olmazlardandır.

Bu kitabın hazırlanması sırasında önce İbrahim Alâettin’in hayatı, sanatı, eserleri üzerine yazdıklarımız sadece kısa bir bilgilendirmedir. Daha fazlası için Kültür Bakanlığı yayınları Türk Büyükleri serisi içinde yayınlanan İbrahim Alâettin Gövsa (1995) isimli eseri okuyabilirsiniz.

Şiirlerin üzerinde çocuklarınızla birlikte çalışma yapmanızı, özellikle çocukların sözlük kısmını hazırlayıp hazırlamadıklarını kontrol etmenizi sizlerden istiyoruz. Unutmayınız ki dil ve zekâ ilişkisinde kelime dağarcığı çok önemlidir.

Kitabın sonunda “İbrahim Alâettin Gövsa’nın Çocuk Edebiyatımızdaki Yeri ve Çocuk Şiirleri” başlıklı bir bölüm göreceksiniz. Burada yazılanlar sizlerin çocuk odaklı düşünmenize yardımcı olabilirse ne mutlu bize…

Eklerde, Abdülhak Hamid’in İbrahim Alâettin’e bu kitap için yazdığı iltifat dolu mektubu eski harfli orijinal şekliyle koyduk. Unutmayınız, marifet iltifata tabidir. Bizler de çocuklarımız için güzel işler ortaya koyanlara iltifattan geri kalmayalım.

Sevgili Çocuklar,

Edebiyatımızın, çocuklar için kitap hâlinde yayınlanmış ilk eserini okumanın bahtiyarlığını yaşayacaksınız.

Sizlere iyi okumalar diliyoruz.

ANA BABA VE ÖĞRETMENLERE

İnsanlığa, bir millete mükemmel bir adam kazandırmak; muazzam bir eser yazmaktan daha faydalı ve kıymetlidir. Böyle olduğu içindir ki, bu vazifeyi bilip de yerine getiren ana baba ve öğretmenler o milletin en büyük insanlarıdır.

Bir ordu çok büyük bir zafer kazanıp, büyük bir yenilik gerçekleştirebilir; fakat, onu yaşatmak, o zafer ve atılımı mutlu bir halkla yarınlara taşımak ordudan ziyade aileler ve öğretmenlerle mümkündür ancak.

Atalarımız “Ağaç yaş iken eğilir.” demişler. Gençlerin terbiyesi kolay değildir. Ancak çocukların eğitimi daha da kolaydır, çocuklukta verilen terbiye kalıcıdır. Bunun içindir ki, memleketimizin geleceği beşiklerde ve ilköğretim sıralarındadır.

İtalya’nın birlik ve beraberliğini sağlayanlardan bir komutan, ölüm döşeğindeyken, kendisini ziyarete gelen hükümdara şunları söylemiştir: “Terbiyeyi çocuklukta veriniz, çocuklara dikkat ediniz.” En büyük savaşların, bütün maddi ve manevi zaferlerin ilkokul öğretmenleri tarafından kazanıldığı pek çok kez tekrar edilmiş gerçeklerdendir.

İnsanın bütün gücünü oluşturan öncelikle ailesidir. Sonra okul, daha sonra çevresi ve kendisinin yaptığı çalışmalar; okumalar ve incelemelerdir. Bunun içindir ki, eğitimin alındığı, yeteneğin geliştirildiği ilk yer aile ve okuldur. Böyle olmakla birlikte çocuğun ilkokulda aldığı terbiye hepsinden daha önemlidir. Çünkü bir çocuğun tabiatını, huylarını, eğilimlerini hazırlayacak olan ilk terbiyeyi, hisleri ve fikirleri, ailesi ve ilk öğretmeni verir. Çocuklukta edinilen istenilmeyen huyların ve eğilimlerin daha sonra silinebilmesi, düzeltilmesi ise oldukça zordur. Şu hâlde çocukların kendileri ve vatanları için faydalı birer insan olabilmeleri için birinci ve en mühim etken önce ana ve babalar sonra da öğretmenlerdir.

Memleketimizin hâli, halkımızın seviyesi düşünülürse bilhassa bizim için bu vazifenin ne kadar önemli olduğunu görmezlikten gelemeyiz. Bunun geleceğimizle olan ilişkisinin ne kadar kuvvetli olduğunu nasıl göremeyiz.

Herkesin düşünebileceği şu basit düşünceler ile çocukların terbiyesi hakkındaki fikirlere dikkatlerinizi çekmeye çalıştıktan sonra asıl söylemek istediğim konuya, bu kitabımın yayınlanmasındaki görüşlerimin açıklanmasına geçiyorum:

Yaradılışları gereği çocukların dimağları gayet zindedir. Ve böyle olduğu için çocukluk hatıraları ömrün sonuna kadar muhafaza olunur, unutulmaz ve onların tesirleri hayat üzerinde ebediyen devam eder.

Medeni ülkelerde çocukların bu kabiliyetini en güzel şekilde değerlendirme yolları düşünülmüştür. Bu yollar arasında onlarda fikrî ve ahlaki terbiyeyi oluşturacak, din ve vatan sevgisi ile ananelerimizi ve millî tarihimizi hatırlatacak şiir ve şarkıların tanzim edilip telkin edilmesi öncelikli tedbirler arasında yerini almıştır. Onların belki de ilk işleri bu olmuştur.

Memleketimizde ise bu ihtiyaç büyüklerimizce bile anlaşılmış değildir. Yalnız nasihatten ibaret olup, gönle ve vicdana hitap etmeyen manzumelerin/şiirlerin çocuklarımızı ne dereceye kadar tatmin edebileceği ortadadır.

Yüksek Öğretmen Okulu’nun çalışkan müdürü Satı Beyefendi’nin görüşleri doğrultusunda yayınlanan Tedrisat-ı İbtidaiye dergisinde saygıdeğer üstatlarımızdan Tevfik Fikret ve Mehmet Emin Beyefendi’nin sayılı birkaç şiiri istisna edilecek olursa denilebilir ki beş altı yaşında bir çocuğun idrak ve hissine müsait manzum eserlerimiz hemen hemen yok gibidir.

Bununla birlikte bazı kimselerin şahsi görüşlerinde yer verdikleri gibi çocuklara anlayabilecekleri tarzda şiirler belletmekten gaye; onları mutlaka şair olmaya hazırlamak değildir. Belki ahenk ve kafiyenin anlayışı geliştirmesinden ve ezberleme kolaylığından faydalanarak onların masum gönüllerindeki duyguları harekete geçirmek, onları hisseden, düşünen insanlar hâline getirmektir. Ne tarafa meyledeceği belli olmayan kalpleri doğruluk, fedakârlık ve vatanseverlik için çarpmaya alıştırmaktır.

Çocuk kalbi işlenmemiş bir elmas gibi kıymetli bir şekil almaya gayet müsait iken onu ihmal ederek kömür gibi siyah bırakmak, özellikle milletimizin yetiştirdiği zeki ve cevval dimağları büyük ninelerin boş inançlarını ve eski okul kitaplarının anlaşılmaz ibareleri ile düzeltmeye çalışmak manevi bir cinayettir.

Ben küçük bir tecrübe neticesinde anladım ki, bir alfabe kitabı, küçük bir metin yazabilmek büyük bir gücü, büyük bir çalışmayı gerektirmektedir. Bunları meydana getirmek memleketimiz için kocaman bir kitap yazmaktan da önemli kestirme ve faydalı bir hizmet olur. Lakin bu vazife görmüş, güçlü öğretmenlere ait ve layık; benim şu küçük kitap ile ümit ettiğim hizmet ise onlara nispetle gayet önemsizdir.

Çeşitli tarzda, çeşitli konuda ahlak dersi vermiş olmaktan çekinerek nasihat ve ahlaki öğütleri hikâyelerin vereceği his ve fikirlerden netice çıkartılması için çocukların zekâsına bıraktım. Fransızcadan tercüme ve iktibas ettiğim bazı şiirlere ise millî bir şekil vermeye çalıştım. Çocuklar için daha uygun olduğundan şiirlerin çoğunda hece veznini tercih ettim. Ancak aruz vezninin ahengini de bildiğim için bazı şiirlerimde de bu vezni tatbik etmekten çekinmedim. Arzu ettiğim gayeye varabilmek için yazdığım şiirler gayet azdır. Fakat ileride bir ikinci kitabı yayınlamak yahut bunu usta şairlerimizden beklemek üzere şimdilik bu kadarını kitap olarak yayımlamakta sakınca görmedim.

Birkaç çocuk kalbi kazanabilmek, şu ehemmiyetsiz hizmetin en büyük mükâfatıdır.

Ciddi ve asil bir amaca yönelik olan çalışma pek naçiz olabilse de yine de meyvasını vermekten geri kalmıyor. Şu küçük kitap, ilk baskısının hemen ardından vazifesini yapmış, tükenmiştir. Ve küçük okulluların çırpınan gönüllerinde kazandığı beğeni kadar büyüklerimizin nazarında da beğeniye mazhar olmuştur. Bu başarının sebebini eserin kıymetinden daha ziyade çocuk şiiri geleneğinin yeniliğine ve çocuk şiirlerine duyulan ihtiyaca bağlamakta tereddüt etmeyen yazarı; bütün minimini okuyucularıyla, beğenilerini yazılı veya sözlü olarak belirten edebiyatçılarımıza teşekkür etmeyi kendine bir vazife olarak kabul eder.

Hevesten ziyade bir amaca hizmet olunduğu takdirde yazı yazanlarımız için o kadar çok yol vardır ki, belli bir sahada edebî ömrü tamamlamak makul kabul edilemez.

Ali Ulvi Bey’in Çocuklarımıza Neşideler ismindeki mükemmel eseri bizim kitabımızdan sonra yayınlanmamış olsaydı, terbiye amaçlı şiirlere duyulan ihtiyaç karşısında Çocuk Şiirleri isimli eserimiz pek naçiz ve sönük kalırdı. Adileştirilmemek şartıyla bu çığır henüz pek yeni kabul edilebilir. Çünkü küçüklerini ihmal eden bir millet büyüyemez ve gelecek nesillerin bugünkü nesilden fazla düşünüldüğü, şu kitapçığın gördüğü rağbet ile ispatlanmıştır.

Bugün şu mini mini eseri ilavelerle tekrar yayınlarken birkaç değil bir çok çocuk kalbi kazanmış olmaktan mesut ve bahtiyarım.

Sevgili Hadi,

Şu mini mini kitabı sana ithaf ediyorum. Çünkü içindeki manzumelerin hemen hepsini senin his ve fikrinle yine senin için yazmıştım. Kelimeleri benim olsa bile mânâsı, ruhu senindir. Eğer birkaç yavru arkadaşın da bundan istifade edebilirse benden ziyade sevinmek sana aittir.

ALLAH SEVGİSİ

DİN

VATAN

PADİŞAH

MİLLETİN DERDİ