Unutmağa Kimse Yok

Behram Emmi mağarayı bulduktan bir hafta sonra

Sıcak ve yorgun bir yaz günüydü. Öylene doğru Behram Emmi soluğu daralmış halde kendini yazıhaneye Mübariz’in yanına attı. Çok heyecanlıydı. Heyecanını dizginlemeğe çalışıyordu. Selam bile vermeden:

“Biliyor musun neler oldu Mübariz?” Açık pencereden dışarıya bakarak sordu.

“Hayır, bilmiyorum. Otursana. Ne var, ne oldu?” Behrem emminin sesinde saklı korku Mibariz Efendinin dikkatini çekti.

“Mağaranın gerçekten de ruhu var.” Behram Emmi sandalyeyi çekti, bir sanık gibi onun karşısına oturdu.

“Nasıl yani?” Mübariz Efendi elbette ki bu ruh muhabbetine ilk gülenlerden birisiydi, şimdi de neyse demek istedi ama ne diyeceğini bilemedi, yutkundu ve ancak kendi sözlerini tekrarlayabildi: “Nasıl yani?” (“Ah, Behram, Behram, ne oldu sana?”)

“Gerçekten, inan bana. Ben de inanmıyordum, şimdi inanıyorum. Mağaranın ruhu var.” Behram Emmi bu son sözlerini masum bir fısıltıyla söyledi, sonra bir daha yeniledi: “Mağaranın, gerçeği söylüyorum, ruhu var.”

Mübariz Efendi ürkmedi mi ürktü… Damarında kanının donduğunu, sırtından – yaz kış giydiği ekose ceketin altından – soğuk terler aktığını hissetti.

Yaz mevsimiydi, mesele terlemekse zaten gün boyunca sürekli çay içip terlerdi ama şimdi sırtında hissettiği soğuk bir terdi. “Behram boşuna konuşmaz. Bu ne saçma bir iştir?”

“Sen de buna inandın mı?”

“Evet.”

“Ne zamandan beri?”

“Mağaraya girdiğim andan.”

“Tamam, tamam… Şakanın sırası değil, yarın buraya insanlar toplanacak, büyük büyük âlimler gelecek köyümüze. Daha neler? Mağaranın ruhu varmış? Gör aklından neler geçiyor bu yaşta?” Mübariz Efendi işi şakaya dökmek istedi “Yaşlanıyorsun.”

Mübariz Efendi dikkatle Behram’a baktı. Kafasındaki takkenin altında olup kalan saçlarının tamamı bembeyazdır, sakalı da öyle; gözleri her zamanki gibi hareketlidir, dibinde fener mi yanıyor ne… “Yoksa yine beni mi işletiyor?”

Mübariz Behram’dan beş (belki de) altı yaş büyüktü. Ama gençlik dostu Behram’a şimdi üzülerek baktı: “Bunun yaşı daha yeni yetmişe oldu ama neden bu kadar erken çöktü. Şimdi bunun hali böyleyse acaba ben nasılım? İnsan kendi yaşını hissetmez ki?”

“Sen yaşlanma da, bana bir şey olmaz.” Behram Emmi onun aklından geçenleri hissetti ama konuyu değiştirmedi. “Mübariz bak, ilk sana söylüyorum, mağaranın ruhu var. Bana mesajlar veriyor.”

Mübariz: “Bu nereden bildi benim ne düşündüğümü?” diye yerinden kalktı, köşedeki buzdolabından bir su şişesi çıkardı:

“İçiyor musun?”

“Hayır.”

İki bardak suyu bir solukta kafaya dikti: “Garip, çok garip.” İçindeki ateş yine sönmedi. Son dönemlerde Mübariz dikkat edip görmüştü; içinden geçen sözü yüksek sesle söylemese de karşısındaki anlıyordu: “İnsanın kendi kendine düşünmesi, kendi içine çekilmesi böyle engellenirmiş.”

“Yavaş yavaş, insan gibi, ayrıntılı, acele etmeden anlat bakayım ne diyeceksin?” (“Yoksa bunun kafasına bir şey mi düştü? Tahtası mı eskildi? Aynen öyle. Evet, evet. Ah Kamer dayı, şimdi ters dönüyorsun mezarında.”

Yavaş yavaş sakinleşti. Alttan alttan Behram’a baktı. Behram Emmi yine pencereden dışarıyı kesmeğindeydi ama orada bir şey göremiyordu. “Şimdi ben bu inanmazı nasıl inandırayım, nasıl anlatayım?”

“Diyorum ki…” Sonunda Behram Emmi kendine gelip konuştu: “Diyorum, belki biz bu insanları mağaraya götürmekle doğru bir şey yapmadık? O da tehdit ediyor, kim buraya girerse, aynen öyle diyor, kim mağaraya girerse, yazıya parmağının ucuyla dokunursa… Ölür.”

Mübariz Efendi Behram’ın tavırlarından onun şaka yapmadığını anladı. Şaka yapmıyorsa demek ki… “Yazık. Çok yazık.”

“Behram sakin ol. Behram kendine gel. Mağaranın ruhu da ne demek? Mağara ruhu ne gezer buralarda? Sana ne oldu, neden beni korkutuyorsun?”

“Mübariz” Behram Emmi şakaklarını ellerinin arasına alarak gözlerini ona dikti: “Ben mağaraya girdiğimde, bugün sabah yine gitmiştim oraya, aniden kulağıma boğuk, korkunç bir ses geldi. Aslında bu sesi kulaklarımla duymadım, ses kafamın içinde şakalarımda güm güm gümlüyordu. Henüz böyle bir şey görmedim. Ses kafamın içindeydi ama benimle konuşuyordu. “Ben buranın ruhuyum” dedi. “Buraya bir sen girebilirsin, bir de seninle gelenler… Çünkü aydınlık dünyayı bana tekrar sen gösterdin. Ama… başka birisi buraya yalnız başına giremez” dedi. “Hele yazıya” dedi “el sürmek hiç olmaz. Hatta sana da yasak. Söylediklerimi iyice belle, git herkese anlat.”

“Peki, sen ne dedin?” Mibariz Efendi şimdi bir yandan tebessümünü zar zor saklayabiliyordu, öte yandan ise tüm varlığını endişe sarmıştı. Neyse bir şey içini kemirmeğe başlamıştı.

Behram Emmi şaşkınlıkla “bu galiba kafayı sıyırmış” diye içinden geçirerek Mübariz’e baktı:

“Ben mi? Ben ne diyebilirdim ki? Hiçbir şey. Ürktüm.” Behram Emminin gözlerinde korku vardı.

Nu köyün altını da üstünü de çok iyi bilen Mübariz (başka kimse değil, Mübariz) kesin biliyordu ki, Behram korkak değil. Ama şimdi eğer Behram böylesine korkmuşsa…

“Peki, nasıl olur, o gün ikimiz beraber gittiğimizde bu ruh neredeymiş?”

“Bilmiyorum…”

“Behram, bak kulağına sesler gelmiş olabilir. Boş şeylerdir. Mağaranın ruhu… Git evine dinlen, uyu. İstersen Tükez’i göndereyim, bir iki gün sana baksın.” Mübariz Efendi muhtarlığın hademesi Tükez kadını arada bir (öylesine, eve barka kadın eli dokunsun diye) Behramlara gönderirdi: “Nasıl olsa yalnız insandır, aman hastalanmasın.”

“Hayır, Tükez kadınlık bir iş yok. Dersin ki git, giderim ben. Ama sen iyice belle bunu, ben söyleyeceğimi söyledim.”

“Söyledin, söyledin… Tamam, diyelim k, sen bana söyledin sözünü. Ya ben yapayım şimdi? Kalkıp şehirdekilere, büyüklerimize ‘buralara gelmeyin’ mi diyeyim? Mağara ruhundan… İzin çıkmadı mı diyelim?”

Behram Emmi nasıl baktıysa Mübariz şaşırdı, şakayla söylediği sözlerin sonunu zorlukla getirebildi.

“Bilesin” Behram Emmi yine o ürkütücü fısıltıyla söyledi: “kulağıma şimdiye kadar ses falan gelmemiş benim, şimdi de gelmedi. Duydum! Mağaranın bir köşesinde o zalim ses gelip kafamın içini doldurduğu zaman yuvarlak bir şey de vardı, yanan küre gibi ışık saçıyordu, dolunaya benziyordu. Kafamın içindeki gümleme dinince o kürenin ışığı da yavaş yavaş söndü, belki aniden söndü, hatırlamıyorum, unutmuşum.”

“Ya, yeter Allah’ı seversin, aklını başına topla. Kim inanır bu safsataya, hiç düşündün mü?” Sabrı taşan Mübariz Efendi ilk başta olduğu kadar emin konuşamadığını, sesine bir yapaylık bulaştığını fark etti. “Şeytana lanet.”

“Dün Gulamhüseyin öğretmen geldi mağaraya. “Önce bir kendim göreyim, sonra da öğrencileri getireceğim” dedi. Eliyle nakışları incelemeğe başladı, neredeyse kazıyıp yerinden koparacaktı bir tanesini. “Öğretmen” dedim “sen ne yapıyorsun? Etme eyleme.” Ama kime diyorsun; dönüp beni azarladı bile.

Bir gün önce

Mağaranın içinde Gulamhüseyin öğretmen ile Behram Emmi

Gulamhüseyin öğretmenin mağaradaki nakışları (işaretleri) eliyle teker teker az kalsın yerinden koparırcasına incelemesi, Behram Emminin pek hoşuna gitmedi.

“Öğretmen ne yapıyorsun? Kazıyıp koparırsın, etme, eyleme.”

“Ne yaptım ki?” Gulamhüseyin öğretmen arkasına dönüp sinirle Behram Emmiye baktı. “Bir şey olmaz, merak etme çok sağlamlar.” (“Yani bunun altında gümüş de mi yok? Keşke bu (Behram Emmi) olmadan buraya girmek mümkün olsaydı.”

“Yarın öbür gün şehirden büyük büyük âlimler gelecek, gelip bakacaklar, olmaz ki…”

“Ben bir şey yapmadım. Ne yaptım ki ben? “Hele bir çocukları getireyim, buraları darmadağın etsinler de görün.”

Gulamhüseyin öğretmen özlem dolu ve aç gözleriyle etrafı bir daha dikkatlice inceledi. “Yok, neyse bir şey var bu işin içinde. Öyle tesadüf falan değil. Bu yazılar burada boşuna peydahlanmamış. Behram bir şeylerin farkında, o yüzden sürekli buralarda dolaşıyor. Nakışların altında kesinlikle bir şeyler var.”

Gulamhüseyin öğretmen Behrem emmiye anlamlı anlamlı baktı, mağaradan dışarı çıktı.

Yine muhtarlık.

Behram Emmi ile Mübariz Efendi

“Ne olmuş?” Gulamhüseyin öğretmenin başına buyruk davranışlarını çok iyi bilen Mübariz Efendi önce bir şey anlamadı.

“Şu olmuş. Nakışlara dokunan kimselerin kesinlikle öleceğini söylemişti bana.”

“Kim söylemişti?”

“Mağara ruhu.”

“Ya Behram sen ne diyorsun?” Mübariz efendi artık dayanamadı, adam akıllı sinirlendi, yerinden kalktı, pencerenin karşısına geçti. Dışarıya bakarak sinirlerini yatıştırmaya çalıştı. Okulda dersler bitmişti. Öğrenciler ellerinde okul çantaları ikişer üçer muhtarlığın önünden geçip evlerine gidiyorlardı. Yüksek sesle, birbirlerinin sözünü keserek konuşuyorlardı. Bu saatlerde muhtarlığın önündeki meydan hep kalabalık olur. Aklı bir anlığına mağara gidip gelen Mübariz Efendi yüzünü Behram’a dönmeden esip gürledi:

“Sen ne diyorsun? Kim ölecek, nasıl ölecek, neden ölecek? Bütün bu ilçede hatta belki Azerbaycan’ın tamamında Gulamhüseyin gibi azman adam yok. Manda gibidir, boğa gibidir o, bilmiyorsun, ömür hayatında bir kere bile hastalanmamış. Komşumdur, ben iyi bilirim onu. Sen bilmiyor musun?”

“Biliyorum, ben de biliyorum” dedi Behram Emmi hüzünle.

İki gün sonra

Bunun üzerinden çok geçmemişti, köye haber yayıldı; Gulamhüseyin öğretmen akşam uyumuş sabah yerinden kalkmamıştı. İnanılacak gibi değil, ama uykudayken can vermişti. Ağlaşmalar, ağıt yakmalar… Ani ölüm zor iş, nedenini ailesi hısım akrabası bildi mi, bilmedi. Mübariz efendi Behram Emminin anlattıklarını hatırladı, onlar ile bu olay arasında kolayca bağ kurdu ve bu defa gerçekten ürktü. “Doğru söylüyormuş, ateş olmayan yerden duman çıkmaz.” Havalanmış gibi dolaştı Mübariz Efendi birkaç gün. Gulamhüseyin öğretmenin yas yerinde Behram Emmiden de uzak durmaya çalıştı her nedense. Ama hüzünlü bir akşamüzeri neyse anlamadığı bir şey onu sürükleyip Behram Emminin kapısına getirdi. Çoban Kalpağı her zamanki gibi sırtını Venk dağına vermiş duruyordu. Venk dağı kendisi ortalıkta yoktu, yerinde devasa bir gölge vardı. Mübariz Efendi dağa doğru bakamadı. Ufaklığın altında mindere yaslanıp bir süre ikisi de sessiz oturdu. Birbirlerinden kaçırdılar bakışlarını.

“Gördün mü?” Sessizliği ilk Behram Emmi bozdu.

“Gördüm.” Yanıt geldi Mübariz Efendiden.

F. Q.’nin köye gelişinin ilk gecesi.

Behram Emminin heyecanı

Behram Emmi arka odaya geçti, yatağına girdi. Evet, yağmur yağıyordu ama evin çatısından damlaların sesi duyulmuyordu. Behram Emmi hemen durumun farkına vardı. “Acaba bu çocuk nasıl, bir şey anladı mı? Bu yağış zaten bir işarettir, keşke bu defe sonuç alınsaydı… F. Q.’nin şansı yaver gidip okuyabilseydi yazıyı.” Behram Emmi F. Q.’yi beğendi. “Temiz, saf bir insana benziyor. Böyleleri işini yarıda bırakmaz. Okumadan gitmeyecek buralardan.” Bakü’den gelenlerin (uzmanların) onun evinde kalmaları Behram Emminin gururunu okşuyor, saygınlığını bir beş arttırıyordu. Behram Emmi mağarayı (oradaki yazıyı) bulmasından, açığa çıkarmasından öte şehirden gelen konukların onun evinde kalmalarına seviniyordu. Mübariz Efendi arada bir onun bu sevincine soğan sıksa da (bazen saygın konuklardan birisini alıp, televizyon izlemek bahanesiyle evine götürüyor ama bundan fazlasına da gücü yetmiyordu), Behram Emmi bunu umursamıyor (“kıskanıyor, kıskanıyor, kıskançlık bunun kanında canında var”) , Bakü’den gelen konuklara (Enstitü çalışanlarına, onlara eşlik eden ilçe yetkililerine ve de Mübariz’in bizzat kendisine) hizmet vermekten özel bir keyif alıyordu.

F. Q. kapıyı açtı, yavaşça içeri girdi. Dikkatli davranmaya çalışsa da ayağı bir şeylere takıldı (ışığı açmak istememişti), iskemleymiş, onu bir kenara kaldırdı, kendi odasına girdi. Önce bavulunu açmak, eşyalarını yerleştirmek istedi ama çok yorulmuştu, üşendi, üstünü zar zor çıkararak yatağa girdi. Ondan beklenmeyen bir şey… Bu kadar gözlem ve izlenimin beynine, gözüne, kalbine sokulmasına rağmen başı yastığa inince neredeyse kafasına dokunacak kadar aşağılara inmiş yıldızları da, yönü yukarıya doğru yağan yağmuru da, Venk dağını da, mağarayı da, yazıyı da, Afak’ı ve onun cadı annesini de, Mübariz Efendiyi de (F. Q.’nin dudağına hafif bir tebessüm kondu, acaba adının anıldığını Mübariz kendisi de hissetti mi?), unutmadı mı, unuttu ve deliksiz bir uykuya daldı.

Behram Emmi ise uyuyamıyor, yatağında o fır dönüyordu. “Mübariz” konusu (“Mübariz’e bakma, iyi insandır. Ben sana onun hikâyesini anlatırım”) Behram Emminin uykusunu kaçırmıştı: “Keşke öyle demeseydim. Hiç Mibariz’in yeri miydi? Hele ‘öyle anlatırım, böyle anlatırım’… Anlatmak da ne, neyi anlatacaksın be adam? Neyi?” Köhne, can sıkıcı anılar nerelerdense gelip beynine sokuldu. Sağ tarafına döndü. Yorganı başına çekti, altına saklandı. Bir ah çekti: “Mübariz’e acımak bana mı kaldı? Bırak bu genç adam Mübariz’i az biraz da kötü bilsin. Haline acınacak birisi varsa o da benim aslında; ben Behram, Mübariz değil, uzun burunlu Mübariz hiç değil. Ne olmuş ki Mübariz’e? Evi barkı, çocukları, eşi (bir zamanlar kötü diller Tükez kadınla ilgili de bir şeyler fısıldadı, günahı söyleyenlerin boynuna)… Mübariz hayatını düzeninin çoktan kurmuş. Ya ben?” Behram Emmi bu tür acıklı düşünceleri kendinden uzak tutmaya çalışmıştı hep. Bazen başarmış bazen de başaramamıştı. Şimdi de hayali onu bu gece vakti alıp uzaklarda kalmış çocukluk ve gençlik yıllarına götürmedi mi, götürdü; uykusu kaçtı, yaşadıkları bir sinema şeridi gibi başa döndü ve yorgan altındaki Behram emmi de dönüp oldu sıradan bir seyirci.

Mübariz, Behram, Gülsüm destanı çoktan beri böyle renkli görünmemişti onun gözüne. Her şey türlü renklere bürünmüştü, etraf alışıp yanan renkler içindeydi.

Mübariz, Behram, Gülsüm (yıllar önce)

Yalan olmasın, yaklaşık elli veya elli bir yıl önce (tam olarak 1954 yılında) asık suratlı bir sonbahar sabahı (ama hayır, belki de kırk yıl önceydi) Behram köyde yeni kurulan okulun 3. sınıfına gitmeğe başladı, okula hiç geç kalmadı. Rahmetli babası onu uzak bir yere (yakındaki köyün okuluna yürüyerek bir saatte gidiliyordu) göndermek istememişti. Aslında yol uzaktır, her gün gidip gelmek çocuk için zor olur vs. gibi şeyler önemli değildi; Kamer Efendi bu tür şeyleri umursamazdı. Yalnız ufak Behram ona burada gerekti; koyun sürüsünü otlağa götürdüğünde Behram da ona arkadaşlık ediyordu. Çünkü Behram’ın babası Kamer köyün çobanıydı.

Okulun yeni binası zamanında teslim edildi. İnşaatı ilçe merkezinden gönderilen bir devlet kuruluşu üstlendi ve zamanında bitirdi.

Köydeki devlet çiftliği başkanlığı ile muhtarlığın ortaklaşa düzenlediği mütevazı bir açış töreniyle hizmete açıldı. Okul binası postanenin sağ tarafına yapılmıştı. Heyecanlı, şenlikli bir gündü. Köy halkı bayramlıklarını giydi, süslendi, postanenin önündeki meydana (Radyo meydanına) toplandı; masalar, sandalyeler, semaverler, bardak tabak getirildi, çay sofrası kuruldu.

Mübariz o yıllarda henüz bıyıkları yeni yeni çıkmaya başlayan bir yeniyetmeydi. İnşaat süresince kendi yaşıtlarını bir ekip kurmuş, onun bu gayretkeşliğine bıyık altından gülen ustalara güya yardım etmeğe çalışırdı; çay verir, yemek sofralarını kurur, toplar, inşaat alanında temizlik yapardı. Yüzleri tıraşsız, asık suratlı, fazla konuşmayı sevmeyen ustaları ilçe merkezinden üstü açık bir kamyon sabahları erkenden köye getirir, akşam karanlığı çökünce de geri götürüyordu. Ustaların hiç konuşmadan yedikleri öğle yemeğini muhtarlık çıkarıyordu; her hane bir günlük (inşatta çalışanlar sekiz veya on kişiydi) öğle yemeğini üstlenmişti.

İnşaat için taşı, tuğlayı, keresteyi köyün muhtarı Allahverdi (“devlet dairelerinin kapı kapı dolaşarak”) yüz kapı çalarak temin ediyordu. Bazen malzeme geç kaldığında ustalar kısa veya uzun molalar verir, birbiri ardınca sigara içir, şantiyede köşede bucakta çaylarını yudumlayarak, ustabaşı Zerbali’nin tabiriyle “inşaat sürsatının” getirilmesini bekliyorlardı. Bu molalar sırasında Mübariz aklına gelen her şeyi bir araya getirerek ustaları (ilçe merkezindeki işleri, evleri, çoluk çocukları, akrabaları, “yakın” Moskova ve “uzak” Berlin üzerine) soru yağmuruna tutar, sonunda ustayı da yardımcılarını da bezdiriyordu. Çoğu zaman sessiz sedasız kalan Usta Zerbali böylesi durumlarda derdi ki (yalnız bu zaman suratı açılırdı): “Evimde ne var ne yok Mübariz benden daha iyi biliyor.”