Трагикомедия
Ике пәрдәдә
Катнашалар:
Йолдыз
Алтай
Мәхәббәт – таякка таянган карт бабай, кып-кызылдан киенгән
Үлем – сап-сары киемдәге яшь һәм бик матур кыз, башында чәчәк такыялар
Сөен – Йолдызның дусты
Арслан – Сөенның ире
Айбикә – Йолдызның әнисе
Аппак – әби
Турат – Айбикәнең җизнәсе
Ясмин – Айбикәнең апасы
Йолдызның әтисе, Йолдызның әбисе, Йолдызның бабасы, әрвахлар
Беренче пәрдә
Беренче күренеш
Фатир. Йокы бүлмәсендә урын җәелгән. Анда бер кыз күзләрен йомып ята. Бу – Йолдыз. Йолдызның баш очында урындыкта Алтай утыра, Йолдызның чәчләреннән сыйпый, кулларын тотып тора. Йолдыз уянып китә.
Йолдыз (Тавышы хәлсез). Алтай, мин…
Алтай. Бар да әйбәт, иркәм! Хәерле көн! (Иелеп үбеп ала).
Йолдыз. Йокымсырап киткәнмен.
Алтай. (Үбеп ала). Син минем кадерлем, иреннәрең тәмле бал гына, йөзең алма кебек, ашап бетерәселәрем килә сине.
Йолдыз. (Иркәләнеп). Рәхмәт сиңа, кадерлем, барысы өчен дә.
Алтай. Мин сине яратам бит, иркәм! Зарыгып көтәм туй көннәрен!
Кызны тагын үпмәкче була, Йолдыз битен куллары белән каплый.
Йолдыз. Ю-ук… Мине ишетмисең дә. Мин сиңа әйттем бит инде ул хакта. Сөйләшмибез бүтән ул хакта. Бетте.
Алтай. Йолдыз, мин дә сиңа әйттем. Мин ир кешеме-юкмы? Мин – баш кеше гаиләдә. (Кыланып “батыр” рәвеше китереп күкрәк кага).
Йолдыз. Ә мин муен! (Караватта яткан килеш, үзенчә күкрәк каккан кебек хәрәкәт ясый). Муен кая борса, баш та шунда бара!
Алтай. Кая борасың муеным?
Йолдыз. Муеның була алмадым шул, башым.
Алтай (Кәефсезләнә башлый). Тагын башлыйсың инде. Табиблар алар үзләре дә белеп бетерми. Менә күр дә тор, терелеп китәрсең. Туеңа кадәр төзәлер дигән сүз тиккә генә чыкмагандыр инде.
Йолдыз. Мин башламасам да, син үзең дә бик яхшы белеп торасың. Мин үзем дә беләм. Мине менә бер генә әйбер борчый.
Алтай. Нәрсә ул, әйт, кадерлем?
Йолдыз. Синең күңелеңдә ямьсез, караватта яткан авыру булып каласым килми. Әгәр шушылай буласын белгән булсам, мин кышын ук синең күз алдыңнан югалган булыр идем. Миңа шулай итәргә кирәк тә булган. Бер кеше дә күрми торган якка китәргә дә “Сау бул!” дип хат язарга кирәк булган. Вакыт узгач, табар идең әле үзеңә тиң ярны.
Алтай. Миңа синнән башка беркем дә кирәкми!
Йолдыз. Онытырсың, Алтай. Онытмасаң да, хисләр вакыт үткәч сүрелә ул…
Алтай (Ничек ярарга белми сабырсызланып). Йолдызым, күз нурым. Без бит моңарчы гел килешеп, бер-беребезнең сүзен тыңлап яшәдек. Әйдә, бу юлы да килешик. Син бит үзең миңа былтыр вәгъдә бирдең. Бүтән вакытны күчермим, кияүгә чыгам дидең. Гел бергә булырбыз, гел бер беребезне яратышырбыз дип вәгъдәләр бирештек. Яңгырдан качып шомырт астына кереп киткәч, хәтерлисеңме? Сүзеңдә торырга кирәк. Аннары…
Йолдыз (Үксеп елап җибәрә). Кадерлем! (Кулы белән егеткә чытырдатып ябыша). Нигә болай булып бетте соң бу?
Алтай. Иркәм, берни дә бетмәде. Гөрләтеп туй уздырырбыз!
Йолдыз. Ю-ук! (Үксеп елый).
Алтай. Ела, ела, күңелең бушансын! Юк кына димә! (Кызны кочаклап, чәчләреннән сыйпап юата). Бәлки бу безгә килгән шушындый сынаудыр. Чынлап яратамы икәнне тикшерергә дигән. Чынлап яраталар икәнне күкләрдә күрсәләр, болар гел бергә яшәсеннән дип озын гомер бирерләр. Син менә әйткән иде диярсең, туй көнендә үк син икенче кеше булачаксың. Инде кунаклар чакырылып беткән. (Сак кына кызны кочагыннан чыгара да торып баса).
Алтай. Менә кара, син һәм мин болай булачакбыз!
Утырган урынныннан тора, музыка ялгый һәм кулы белән булмаган “киленне” тоткан рәвешле итеп вальс хәрәкәтләре ясый. Йолдыз башта ятып карый. Аннары азактан яртылаш торып утыра.
Йолдыз. Миңа булыш әле.
Йолдыз яткан җиреннән торырга тырыша башлый. Алтай биюеннән бүленеп йөгереп килә.
Алтай. Тукта, тукта.
Йолдыз. Ә син ничек ятып торган кызга өйләнмәкче буласың? Берүзең генә биеп йөрмәкче буласыңмы?
Алтай. Сиңа ярамас, Йолдызым…
Йолдыз. Миңа ярамаса, сиңа да ярамас… (Тотынып, бик тырышып аягына баса). Ялга әле тагы бер тапкыр шул җырны.
Алтай аны сак кына кулына алып, бергә бии башлыйлар. Йолдыз бик тырышып хәрәкәтләнә, ләкин бер мизгелдә аякларының көче бетеп, егетнең кочагына егылып китә. Үксеп елап җибәрә.
Йолдыз. Ю-ук! Булмый! Булмый!!
Алтай (Тавышы калтырап чыга). Кадерлем, тереләсең син, туй күлмәге ул үзе көч биреп торачак. Кара әле, кара. (Кызны иңбашларыннан алып үзенә карата, күз яшьләрен сөртә). Менә бер елмаеп җибәр дә, барысы да бетәчәк. Бетәчәк, мин беләм шулай икәнен.
Йолдыз. Нигә шулай булып бетте соң бу? Кит син, Үлем, алма мине кочагыңа, мине сөйгәнемә калдыр!
Алтай. (Һавага йодрыгын болгап). Алай димим мин. Ишетәсеңме, Үлем? Алай батыр булгач, йөрмә арттан хәнҗәр белән кадап, каршыма килеп бас! Күрмәгәнеңне күрсәтер идем мин сиңа, әгәр килсәң яныма!
Урамда күк күкри. Кыз белән егет, аптырашып, бер-берсенә карашалар. Бүлмәдәге бер тәрәзәнең пәрдәсе янында утлар уйнап ала, болар икесе күрмиләр.
Алтай. Әллә күк күкри инде аяз көнне? (Тәрәзә янына барып карый). Болыт та күренми…
Йолдыз. Артыгын сөйләшергә ярамый, шуңадыр…
Алтай. Берәр йөк машинасыдыр. Йолдыз янына килеп утыра, акрын гына сөйләшеп, серләшүләрен дәвам итәләр. Алгы бүлмәгә ниндидер зур пакетлар күтәреп Айбикә кайтып керә, кулында кәгазьләр! Акрын гына атлап, йокы бүлмәсенең ишеген аз гына ачып карый. Кызының янында Алтай бар икәнен күргәч, ишек яныннан китә, урындыкка барып утыра да, тавышын ишеттермәскә тырышып, елап җибәрә.
Айбикә. Булмый, булмый! Бетте барысы да! Соңгы сүзне әйтеп кайтардылар бит, күп дигәндә бер атна гомере калгандыр, диделәр! Нинди каһәр төшкән чир булып чыкты соң бу! (Кулындагы кәгазьләрен идәнгә атып бәрә). Ничек күралмыйм мин бу кәгазьләрне! Кем генә караса да, сабыр булыгыз диләр. Нинди сабырлык! Каян гына килеп чыккан афәт булды соң. Элек яшь кешедә булмый иде мондый авыру, хәзер әнә, унсигез яшьлек балага да килә. Үлем Аппак әбигә туксан биштә килде, минем кызыма унсигездә. Иң авыры көтеп китергән Үлем икән. (Тагын ишек янына барып, кызын карый). Каян гына бу Алтай белән табыштылар да, каян гына туй ясыйбыз дип килештеләр соң. Туйдан соң үз кулларым белән бердәнбер куанычымны кабергә тыгып куясым килми дип башта ук риза булмаган идем, менә инде хәзер туйга кадәр яши алмый дип әйтеп кайтардылар.
Ишек шакып, бик куанган Сөен килеп керә. Аның кулында зур пакет.
Сөен. Айбикә апа!
Айбикә. Сөен, исәнме (Күз яшьләрен сөртә).
Сөен (Айбикәнең елаганын күргәч, уңайсызланып китә). Айбикә апа, вакытсыз кердем бугай, гафу итегез…
Айбикә. Ярар, Сөен, минем һәр көнем шундый инде хәзер. Әллә алдыңмы?
Сөен. Әйе, Айбикә апа. Көчкә сайладым. Телефоннан шалтыратып, Йолдызны да борчыйсы килми, бер генә шалтыраттым, сез дә эштәдер дип шалтыратмаска тырыштым. Миңа шундый-шундый ошады! Менә кара әле?
Сөен (Туй күлмәге тартып чыгарып, үзенә куеп күрсәтә). Менә кара! Анда тагын бер матуры бар иде. Шундый матур, шушының шикелле үк, тегелеше икенче төрле. Әмма анысының изүе ачык иде. Мин үзем шул ачыгын алмакчы идем, Йолдыз алма, диде. Кара матурмы?Йә, ничек?
Айбикә. Сөен, син беләсеңме, миңа нәрсә… (Үзен кулга алып). Бигрәкләр дә матур. Без яшь чактагы күлмәкләр бигрәк гади булган икән. Хәзерге әйбер бигрәк матур була шул.
Сөен. И-и, Айбикә апа, беләсең бит инде син мине. Бөтен кибетне аякка бастырдым. Ярый әле Йолдыз белән икебезнең размер бер, алайса мәңге сайлап бетерә алмас идем. Кибетчеләр туеп беттеләр. Әллә ничәсен киеп карадым. Тагын теге мин әйткәне дә ошады, тагын берсе бар иде матуры, анысының размеры туры килмәде, мин барыбер киеп карадым. Аннары шушы икесе арасында сайлап арып беттем. Арслан туеп бетте, икесен дә ал, ди. Кайтып китәм дип, урамга чыгып китте ахырдан.(Көлә.)
Айбикә. Ни дип әйтергә дә белмим инде мин, Сөен. Сөенергәме миңа, көенергәме… Алтай белән дә сөйләшеп карадым, сүзен куймый. Йолдыз әле бер төрле, әле икенче төрле әйтә. Мин дә нидер таләп итә алмыйм. Ни генә әйтсәм дә, үкенечкә калыр төсле.
Сөен. Айбикә апа, кем белә, бәлки шул туй күлмәге сихәт алып килер әле? (Күлмәкне элеп куя да сокланып карап тора).
Айбикә. И-и, сеңелем, син бала-чага түгел бит инде. Акылым белән кабул итәргә тырышам аны югалтачагымны. (Тавышы калтырап чыга). Әллә нинди хәсрәтләр күргән кешеләр бар дип үземне юатырга тырышам да, аннан да зур хәсрәт була микән ул дип уйлыйм. Шулай язган икән, кая барасың. Төшемдә дә күргән идем, сөйләдем бит инде. Кулымнан каз бәбкәсен сап-сары төстәге карга алып китте. (Елый башлый. Сөен аның янына килеп басып, юатырга тырыша).
Сөен. Каргасы сары булган, кара түгел бит, сары төстә булгач, әйбәт булыр.
Айбикә. Хәзер ни булса да гаҗәпләнмим. Гаҗәпләнүдән уздык. Алтай инде бер аягы белән Үлем кочагында булган кызыма өйләнәм дигәч кенә гаҗәпләндем. Үлә бит инде ул, беләсең бит дип тә әйтеп карадым. Йолдызның күңелендә калыр, үкенеч булыр дип Алтай бик үгетләде, кызым да туй күлмәге киеп карыйсым килә дигәч, риза булмый кая барасың? Бердәнбер күз нурым бит ул минем! Шулай да барыбер гаҗәп миңа Алтайның болай йөрүе. Мин андый ук егеттер дип белми идем. Ошап бетми ул миңа, кызым яратканга гына кабул иттем мин аны.
Сөен. Ничек инде, Айбикә апа? Алар бит бер-берсен бик яраталар. Мин үзем әле дә көнләшәм алардан. Алар белән чагыштырганда мине Арслан бөтенләй яратмый. Гел талашып торабыз.
Айбикә (Идәндәге анализларга күзе төшеп, алырга үрелә). Сөен, сиңа әйтмим дигән идем, әйтергә туры килә инде…
Үзенең чыгуын сиздерү өчен тамак кырып, йокы бүлмәсеннән Алтай килеп чыга.
Алтай. Исәнмесез, Айбикә апа! Сәлам, Сөен!
Айбикә. Исәнме, энем.
Сөен (Көлә).Сәлам, кияү балакай! Син мондамыни әле.
Алтай. Сөен, гел көләсең инде син. (Күлмәкне күреп ала, барып карый.) Алдыңмы әллә? Бигрәк матур! Рәхмәт сиңа, Сөен!
Сөен(Күлмәкне алып, егеткә күрсәтмәс өчен арты белән борылып, икенче бүлмәгә чыгып китә). Сиңа карарга ярамый аны. Күлмәк кәләш өстендә булганда гына матур ул.
Алтай. Рәхмәт, Сөен. Матур… Чын дус син. Арслан кайда соң?
Сөен (Күлмәксез генә килеп керә). Мин күлмәк сайлаганнан арды, хәзер гомердә минем белән кибеткә бармас инде. Көтеп тора урамда, эшкә барасы бар аның.
Айбикә. Хәерлегә генә булсын иде инде сезнең болай йөрүләрегез.
Алтай (Алтайның сөйләгәнен Сөен бик кызыксынып, Айбикә киеренке рәвештә тыңлый). Без начар эш эшләмибез бит, Айбикә апа. Былтыр ук сүз куешкан идек инде. Сез борчылмагыз, мин әйттем бит, туйның бөтен чыгымнарын үзем күтәрәм. Сез барыгыз да кунак булып кына киләчәксез. Мин инде бөтенесе белән дә килештем. Алып баручы минем дус Илдус, музыкантлар, шоуменнар аның дуслары. Берәр бик танылган җырчыны да алып кайтабыз диде. Гади туй гына түгел, чын шоу ясыйбыз! Вак төякләрне генә сөйләшеп бетерәсе калды.
Сөен. Кайсы җырчыны алып кайтасыз?
Алтай. Анысы сюрприз.
Урамда машина сигнал бирә.Сөен чыгып китә. Айбикә белән Алтай калалар. Айбикә Алтайга бик сынап карый, Алтай үзен кая куярга белми. Икесе дә сүз башларга читенсенеп торалар. Алтай берничә тапкыр сүз башларга омтыла, авызын ачкач, кулларын йодрыклап, йодрыгына йөткереп куя. Аннары барыбер, кыюланып, сүз башлый.
Алтай. Айбикә апа, син ачуланма миңа. Мин син уйлаганча берни аңламаслык түгел. Барысын да аңлыйм. Мин генә беләм Йолдызның ничек туй турында, туй күлмәге кию турында хыялланганын. Ул булачак туебыз турында көннәр буе сөйләшә иде! Туй күлмәгенең нинди булачагын, нинди балдаклар булачагын, туйда кемнең кая утырачагына кадәр планлаштырган иде. Ул синнән читенсенә, мәшәкать, борчу, чыгым ясыйсы килми, шуңа күрә кирәк түгел дип әйтә. Айбикә апа, син каршы килмә инде.
Айбикә. И-и, энем. Нинди чыгым, нинди мәшәкать дисең инде син. Чыгымдамыни хикмәт. Әллә нинди юк әйберләр сөйлисең син. Аягына да басып тора алмаган бала туйда нишләр? Шуны уйлаганың бармы синең?
Алтай. Мин аны кулымда гына күтәреп йөртермен, Айбикә апа. Туй күлмәге кию аның балачактан килгән хыялы бит. Сез генә аны сүрелдермәгез, авыраеп китмәс.
Айбикә. Риза булмасам, мин Сөенны да кире борган булыр идем. Хәерле генә булып бетсен. Ни әйтергә дә белмим инде. (Елый башлый, елаганын күрсәтмәскә тырышып, аркасы белән борыла). Энем, мин сине күрүгә үк әйтергә тиеш булганмындыр ул сүзне. Менә. (Борылып, кәгазьләрен күрсәтә). Чит илдән килгән профессорга күрсәтәбез анализларын дип әйткән иде бит табибы, бәлки, чит илдә дәвалап булыр дигән иде. Син моны белергә тиеш. Йолдызга сиздермә, әмма аның күп дигәндә бер атна гомере калган. Ул туйга кадәр яши алмаячак.
Алтай (Шаккатып кала). Айбикә апа… Ник без бит
Айбикә Кит! Бераздан сөйләшеп бетерербез. Тынычланыйм.
Алтай. Айбикә апа, Айбикә апа, без бит туйны күчерә алабыз…
Айбикә. Кит!
(Алтай чыгып китә. Сөен керә)
Айбикә. Сине киткән дип торам, сеңелем.
Сөен. Юк, мин Арсланны җибәрдем. Алтайны ачуланып чыгармагансыздыр бит? (Тыңлап та тормыйча, дәвам итә). Күлмәкне кидереп карыйсы иде бит Йолдызга.
Йолдыз янына керәләр. Кыз, аларны күреп, торырга тырыша башлый. Айбикә аңа торырга булыша.
Йолдыз (Ялкынланып). Алдыңмы, Сөен! Күрсәт тизрәк!
Сөен. Ә-ә, кәләш, сабырлыгың беттеме? Менә! (Күлмәкне күрсәтә).
Йолдыз. Нәкъ мин хыялланган! Каян белеп алдың? (Күлмәкне тотып карый).
Сөен. И-и, кызый, сиңа нинди күлмәк кирәген инде мин балалар бакчасына йөри башлаганнан бирле беләм бит. (Көлешәләр). Синең инде сөйләгәннәреңне мин яттан беләм.
Йолдыз. Кыйбатмы? Ничә сум, чынлап? Нигә шулкадәр матур күлмәк булган бу?
Сөен. Кияү бүләгенең бәясен сорамыйлар инде. Кияү түли акчасын. Иң кыйбатлысы!
Йолдыз. Минем киеп карыйсым килә! Хәзер үк! Мин бу күлмәкне кимичә түзә алмыйм хәзер!
Күлмәкне алып, Сөен булышлыгы белән икенче бүлмәгә чыгып китә.
Айбикә (Тәрәзәдән кемнедер үрелеп карый). Аппак әби дә китеп барган кичә сырхауханәдә… Балалары да булмагач, бигрәкләр дә читен инде… Йөз яшеңә җитеп, үлгәндә авызыңа су тидереп торучы булмасын әле. Балам болай булмаса, үзем генә караган булыр идем дә, менә бит, ялгызы китеп тә барган. Кызың күп булса, бер атна тора дигән сүзләре белән ничек яшәргә кирәк? Димәк, бер атна, күп дигәндә. Туйны нишләтергә? (Кулын белән башын кысып торганнан соң). Юк. Түзәргә кирәк. Йолдыз күрмәсен. Нык булырга кирәк.
Сөенга тотынып, туй күлмәгеннән Йолдыз килеп чыга.
Айбикә (Сокланып). Ай, кызым! Бигрәк матур булган бу!
Йолдыз. Мин матурмы, күлмәкме?
Сөен, Айбикә (Бергә). Син! (Көлешәләр).
Сөен. Бергә әйттек, куанычыбыз уртак булсын, Айбикә апа! Икебез дә оста инде – син матур кыз үстергәнсең, мин матур күлмәк алып кайттым.
Йолдыз. Миңа шундый-шундый ошады! Нәкъ мин ошаткан күлмәк булган бу! Үзем алсам да, бу кадәр килешкәне булмас иде.Менә мин шулай итеп биим!
Вальс көен көйләп әйләнергә тырыша башлый.
Йолдыз. Бүген минем иң бәхетле көнем! Бу көнне мин гомерем буе көттем! Мин бу туй күлмәген кию турында гомерем буена хыялландым! Бу көннән дә бәхетле көнем – туй көне генә булачак.
Айбикә (Елаганын яшерергә тырышып, читкә карап сөйләшә). Бик матур булган шул, әллә чыннан да иң кыйбатын алдыңмы, Сөен.
Сөен. Арзан түгел инде. Килен нинди булса, күлмәге дә шундый ук! И-и, бәясен сорамагыз инде һаман. Яхшы әйбер арзан булмый инде ул. Менә кызым шундый матур булачак дип куанып тор син.
Айбикә. Кызын кияүгә бирү әни кеше өчен бик куанычлы түгел инде ул, сеңелем.
Сөен. И-и, кияүгә китү теге дөньяга китү түгел бит ул! (Ялгыш әйткәнен аңлап, куркынып кала).
Йолдыз, биегән җиреннән хәлсезләнеп китә дә, караватка утыра, куллары белән йөзен каплап елап җибәрә. Аны кочаклап алалар. Алтай килеп керә.
Алтай. Айбикә апа, минем әйтәсе сүзем бар иде. (Елашканнарына аптырап торгач). Ни булды?
Айбикә. Энем, син Йолдыз янында тор әле. Аннары сөйләшербез. Мин Аппак әби янына кереп чыгыйм.
Сөен белән Айбикә чыгып китәләр.
Алтай. Берәр сүз әйттеме әллә?
Йолдыз. Юк-юк…
Алтай. Ни соң алайса? О-о-о, син минем гүзәлем, син искиткеч матур! Кара нинди син....
Йолдыз. Кирәк кенә булмагандыр бу туй. Менә мин җиләк кебек кыз, мине караватым белән бергә чыгарасыңмы туйга?
Алтай. Юк-юк, алай түгел, син бит йөрисең…
Йолдыз. Алдама син мине дә, үзеңне дә! Мин йөри алырлык хәлдә түгел инде. Алдырырга кирәк түгел иде миңа бу күлмәкне. Киеп карадым, бар, кире илтеп бир.
Алтай. Юк, без бит инде сөйләштек.
Йолдыз. Юк, алып кит. Мин инде киеп карадым.
Алтай (Йолдызны күтәреп ала). Кая, мин сиңа булышыйм
Йолдыз (Йодрыклары белән Алтайга суккалый). Тимә миңа!
Алтай (Еларга җитешеп). Йолдызым, алай димә инде.
Йолдыз. Җитте, булды. Мин йөреп карадым. Басып торырлык хәлем юк.
Алтай. Мин сиңа шуны әйтмәкче идем, иркәм. Бер киңәшем бар иде.
Йолдыз. Ни әйтмәкче буласың, кадерлем?
Алтай. Йолдыз. Ни. Мин сине яратам. (Үбеп ала, кыз игътибар белән тыңлый). Мин сиңа киңәш итеп шуны әйтмәкче идем. Ни… Кыскасы, шул. Без туй көнен алгаракка күчерик!
Йолдыз (Әсәренеп). Кайчанга?