- -
- 100%
- +
To‘satdan uyg‘onib ketdim. Tashqaridan shovqin eshitildi. Quloq solgan edim – tanish ovozni eshitgandek bo‘ldim. Xalatimni kiyib, eshik yoniga keldim. Pastdan xizmatchi ayolning ovozi kelmoqda edi. U jahl bilan gapirardi. Meni surishtirayotganini eshitib, uni chaqirdim.
– Uyg‘ondingizmi, janob Barns? – so‘radi xizmatchi ayol.
– Ha, nima gap?
– Allaqanday ayol butun ko‘chani boshiga ko‘taryapti. Bemahalda bu qanaqa beadablik! Sizni ko‘rmoqchi emish. Uxlayotganingizni aytdim.
Keyin Bretning ovozini eshitdim. Uyqisirab, Jorjet kelibdi, deb o‘ylabman. Negaligini bilmayman. U axir, manzilimni bilmasdi-ku!
– Iltimos, uni yuqoriga taklif eting.
Bret zinapoyadan sekin chiqa boshladi. Uning qip-qizil mastligini sezib qoldim.
– Rosa mojaro bo‘ldi-da, – dedi u. – Axir, sen uxlamaganding, to‘g‘rimi?
– Sening-cha, nima qilayotgandim?
– Bilmadim. Soat necha bo‘ldi?
Devordagi soatga qaradim. To‘rt yarim bo‘libdi.
– Soat necha bo‘lganini ham bilmabman, – dedi Bret. – O‘tirsam maylimi? Jahling chiqmasin, azizim! Hozirgina grafni tashlab chiqdim. Meni mashinasida o‘sha olib keldi.
– Qalay u? – shkafdan konyak, soda va stakan oldim.
– Atigi bir tomchi quy, – dedi Bret. – Boshqa zo‘rlama. Grafmi? Yomon emas. Uyam o‘zimizdan.
– U rostdan ham grafmi?
– Sening salomatliging uchun. Menimcha, rost bo‘lishi kerak. Har holda, graf bo‘lishga munosib. Jin ursin uni, odamlar haqida uning bilmagan narsasi yo‘q! Bularning hammasini qayerdan olganiykin? Amerikada konditer korxonalari tarmog‘ining egasi ekan.
Bret stakanga labini tekkizib qo‘ydi.
– Menimcha, u «tarmoq» degandi. Shunga yaqinroq. Kimdir menga u haqda gapirib, shu tarmoqlarni chirmashtirib yurishini aytgandi. Juda qiziq. Lekin u o‘zimizdan. Butunlay o‘zimizdan. Shak-shubhasiz. Yaqqol ko‘rinib turibdi.
U yana bitta ho‘plab qo‘ydi.
– Aslini olganda, u bilan nima ishim bor? Mendan xafa emasmisan? Bilasanmi, u Ziziga rosa yordam beryapti.
– Zizi-chi, u chinakam gersogmi?
– Judayam bo‘lishi mumkin. Greklarning gersogi, tushunyapsanmi? Rassom sifatida sariq chaqaga ham arzimaydi. Graf esa menga yoqadi.
– U bilan qayerlarda bo‘lding?
– O, hamma joyda. Hozir esa meni bu yerga olib kelib qo‘ydi. U bilan birga Biarritsaga borishga rozilik bildirsam, o‘n ming dollar bermoqchi. Funtga aylantirsa qancha bo‘ladi?
– Ikki mingga yaqin.
– Bir olam pul. Unga borolmasligimni aytdim. U rad javobimni samimiy qabul etdi. Biarritsada tanishlarim haddan tashqari ko‘pligini aytdim.
Bret kulib qo‘ydi.
– Ho‘plab-ho‘plab, erinibgina menga yetib olmoqchisan-a, – dedi u. Shu paytgacha men soda qo‘shilgan konyagimga faqat labimni tekkizib qo‘ygandim. Stakandan katta ho‘plab ichdim.
– Mana bunisi boshqa gap, – dedi Bret. – Juda kulgili-da. U meni o‘zi bilan Kannga olib ketmoqchi bo‘ldi. Kannda tanishlarim haddan tashqari ko‘p, dedim. Monte-Karloni taklif etdi. Monte-Karloda tanishlarim undan ham ko‘p, dedim. Umuman, hamma joyda tanishlarim ko‘pligini aytdim. Rostdan ham ko‘p-da. Shundan keyin meni bu yerga olib kelishni iltimos qildim.
U tirsagini stolga tirab stakanini ko‘tardi-da, menga qaradi.
– Nega menga tikilib qolding? Unga seni sevib qolganimni aytdim. Bu gapim ham rost. Nega menga tikilib qolding? Buni u samimiy qabul etdi. Ertaga bizni kechki ovqatga olib bormoqchi. Borasanmi?
– Nega bormas ekanman?
– Endi men ketay.
– Nega?
– Faqat seni ko‘rgim keluvdi. Rosa mashmasha bo‘ldi-da. Balki kiyinib olib men bilan pastga tusharsan? U ikki qadam narida mashinada kutib turibdi.
– Grafmi?
– Ha-da. Uqali ish kiyimdagi haydovchisi ham o‘tiribdi. Meni sayr qildirmoqchi. Keyin Bulon o‘rmonida nonushta qilamiz. Bir savat vinosi bor. Zellidan olgan. Balki ko‘ngling istab qolar?
– Ertalab ishlashim kerak, – dedim men. – Bundan tashqari, kayfda sizlardan ortda qolib ketdim. Men borsam zerikib qolasizlar.
– Tentaklik qilma.
– Ilojim yo‘q.
– O‘zing bilasan. Unga salomingni yetkazaymi?
– Albatta, samimiy salomimni ayt.
– Xayrli tun, azizim!
– Juda mehribonlik qilib yubording.
– Qo‘ysang-chi.
O‘pishib xayrlashgandim, Bret seskanib ketdi.
– Men ketdim, – dedi u. – Tuning xayrli o‘tsin, azizim.
– Nega ketyapsan-a?
– Shunisi ma’qul.
Zinapoyada yana o‘pishdik. Xizmatchi ayolga shnurni tortib eshikni bekitib kelishni buyurgandim, allanima deb to‘ng‘illab qo‘ydi. Yuqoriga ko‘tarilib ochiq derazadan Bretning yo‘lka chekkasida yoysimon fonus tagida kutayotgan kattakon limuzin tomon borayotganini kuzatib turdim. U o‘tirib olgach, mashina o‘rnidan qo‘zg‘aldi. Derazadan nari ketdim. Stol ustida bittasi bo‘sh, boshqasi yarmigacha sodali konyak quyilgan ikkita stakan turibdi. Ikkalasini ham oshxonaga olib chiqib, konyakni to‘kdim. Kelib karavotga o‘tirdim, so‘ng tuflimni yechib o‘ringa cho‘zildim.
Mana, Bret shunaqa juvon ekan-da, uni o‘ylab ko‘z yoshi qilibman-a! Keyin, hozirgina u ko‘chada qanday odim tashlaganini, mashinaga qanday o‘tirganini esladim-u, oradan ikki daqiqa o‘tgach, yana kayfiyatim buzildi. Kunduzi his-hayajonsiz yurish oppa-oson ekan-u, tungisi butunlay boshqa gap ekan.
Beshinchi bob
Ertalab Sen-Mishel xiyoboni bo‘ylab Suflo ko‘chasiga tushib bordim-da, briosh qo‘shilgan qahva ichdim. Endigina otgan tong nash’ali, Lyuksemburg bog‘idagi kashtan daraxtlari gullab yotibdi. Kunduzi bo‘ladigan jazirama oldidan musaffo tong havosi ufurib turibdi. Sigaret chekib, gazetalarni o‘qib chiqdim. Gulchi ayollar bozordan kelishib, kunduzgi savdoga gul terib qo‘yishadi. Talabalar o‘tib borishmoqda, bir xillari huquqshunoslik institutiga, boshqalari Sorbonna universiteti tomon. Xiyobon bo‘ylab tramvaylar va ishga shoshilayotgan odamlar ketyapti. Men avtobusga chiqdim-da, orqa maydonchasida turib, Madlen cherkovigacha bordim. Madlen cherkovidan Kaputsinlar xiyoboni bo‘ylab opera maydoni tomon yurdim, u yerdan tahririyatga yetib oldim. Sakraydigan qurbaqa, bokschi-o‘yinchoqlar bilan savdo qilayotganlar yonidan o‘tdim. Yordamchisi bokschilarni bevosita harakatga keltiradigan ipni bosib olmayin, deb bir qadam naridan yurdim. Yordamchi ipni qo‘liga o‘rab olgan holda orqa o‘girib turibdi. Sotuvchi esa ikkita sayyohga o‘yinchoqlarini tiqishtiryapti. Sayyohlardan yana uchtasi to‘xtab tomosha qilyapti. Men CINZANO so‘zini bo‘yoq bilan moslama yordamida yo‘lga tushirib borayotgan odam ortidan ketaverdim. Butun ko‘cha bo‘ylab odamlar ishga shoshilishyapti. Ishga yo‘l olish allaqanday yoqimli edi. Opera maydonini kesib o‘tib tahririyatga burildim.
O‘z xonamga ko‘tarilib, ertalabgi fransuz gazetalarini o‘qib chiqdim-da, keyin sigaret chekib mashinka yoniga o‘tirib olib rosa ishladim. Soat o‘n birda taksi yollab Ke-d’ Orseyga yetib keldim-da, vazirlikka kirib, boshqa o‘ntacha muxbir bilan birga Tashqi ishlar vazirligining vakili – mo‘giz ko‘zoynakli yoshgina diplomatning so‘zlarini, savollarga bergan javoblarini yarim soatcha tinglab o‘tirdim. Vazirlar Mahkamasining raisi nutq so‘zlash uchun Lionga jo‘nab ketibdi yoki aniqrog‘i, yo‘lda qaytib kelayotganmish. Telegraf agentliklari vakillaridan kimdir shunchaki javobini eshitish uchun savol berdi. Hech qanday yangilik yo‘q, Uolsi, Kram bilan bitta taksida vazirlikdan jo‘nab ketdik.
– Kechqurunlari nimalar qilyapsiz, Jeyk? – so‘radi Kram. – Keyingi paytlarda hech qayerda ko‘rinmay qoldingiz.
– Men odatda, Lotin kvartalida bo‘laman.
– Vaqt topib bir borib kelaman. «Dingo» kafesiga. Eng gavjumi o‘sha bo‘lsa kerak?
– Ha. Yoki yangi «Selekt»ga borish mumkin.
– Necha marta otlandim-a, – dedi Kram. – Lekin bilasiz-ku, xotining, bolalaring bo‘lganidan keyin…
– Tennis o‘ynayapsizmi? – so‘radi Uolsi.
– Yo‘q, – dedi Kram. – Bu yil bir martayam o‘ynamadim, desam ham bo‘laveradi. Juda borgim keladi-yu, ammo nuqul yakshanba kunlari yomg‘ir yog‘adi, bundan tashqari tennis maydonchalari doim odamlar bilan to‘lib-toshib ketadi.
– Inglizlar shanba kunlari ishlashmaydi-da, – dedi Uolsi.
– Omadlari bor-da, ablahlarning, – dedi Kram. – Hali shoshmay turishsin. Umrbod jurnalistlik qilmayman-ku! Shahar tashqarisiga chiqishga menda ham vaqt bo‘lib qolar.
– Shahar tashqarisida yashashni va shaxsiy mashinaga ega bo‘lishni hamma narsadan afzal ko‘raman.
– Men kelasi yili mashina sotib olishni mo‘ljallayapman.
Mashina oynasini chertib qo‘ydim. Haydovchi tormoz berdi.
– Uyga yetib keldim, – dedim men. – Yuringlar, bir stakandan otamiz.
– Rahmat, – dedi Kram.
Uolsi boshini chayqab qo‘ydi.
– Bugungi eshitganlarimni ishlab chiqishim kerak.
Kramning qo‘liga ikki frank tutqazdim.
– Aqldan ozibsiz, Jeyk, – dedi u. – O‘zim to‘layman.
– Tahririyat hisobidan-ku.
– Qo‘ysangiz-chi. O‘zim to‘layman.
Qo‘limni silkib xayrlashdim. Kram mashinadan boshini chiqarib dedi:
– Chorshanba kuni ko‘rishamiz, birga nonushta qilamiz.
– Albatta.
Liftda tahririyatga ko‘tarildim. Robert Kon meni kutib o‘tirgan ekan.
– Hello, Jeyk, – dedi u. – Nonushta qilgani boramizmi?
– Mayli. U-bu shoshilinch narsa yo‘qmikan, qarab olay.
– Qayerda nonushta qilamiz?
– Menga baribir. – Yozuv stolimning ustini qarab chiqdim. – Siz qayerda nonushta qilishni istardingiz?
– Balki Vetselnikiga boraqolamizmi? U yerning gazagi yaxshi bo‘ladi-da.
Restoranda biz gazak bilan pivo buyurdik. Ofitsiant uzun sopol krujkada pivo olib keldi – pivo muzdek bo‘lib, idishning chetlarini marjon-marjon ter qoplagandi. O‘ntacha har xil gazak olib kelishdi.
– Kechagi kuningiz xushchaqchaq o‘tdimi? – so‘radim men.
– Yo‘q, unchalik emas.
– Yozuv-chizuv ishlaringiz qalay?
– Yomon. Ikkinchi kitobim hecham siljimayapti-da.
– Hammada ham shunaqa bo‘ladi.
– Xabarim bor. Lekin baribir bu menga azob beryapti.
– Janubiy Amerikaga borish nima bo‘ldi? Hamon unutmadingizmi?
– Yo‘q. Hali unutganimcha yo‘q.
– Bo‘lmasa, nima to‘sqinlik qilyapti?
– Frensis.
– Uni ham olaketing, – dedim men.
– Borishni istamayapti. Buni u yoqtirmaydi. Unga katta davra kerak.
– Unaqa bo‘lsa, pattasini qo‘liga tutqazib yuboraqoling.
– Ilojim yo‘q. Har holda, uning oldida qarzdorman.
U bodring to‘g‘ralgan tarelkani surib qo‘yib, ziravor qo‘shib sirkalangan baliqni oldi.
– Menga ayting-chi, Jeyk, ledi Bret – Eshli haqida nimalarni bilasiz?
– Ledi Eshli – uning familiyasi. Bret – ismi. U juda nazokatli juvon. Eridan ajralib Maykl Kembelga turmushga chiqmoqchi. Maykl hozir Shotlandiyada. Nimaga so‘rayapsiz?
– U nihoyatda latofatli ayol.
– Rostdan ham shunaqami?
– Unda ajib bir nazokat bor. Menimcha, u mehribon, to‘g‘riso‘z ayol. U nihoyatda jozibali.
– Sizga qanaqa qilib tushuntirib berishni bilmayapman, – dedi Kon. – Aftidan, asl zoti shunaqaga o‘xshaydi.
– Ko‘rib turibman. Sizga juda yoqib qolibdi.
– Judayam. Uni sevib qolganga o‘xshayman.
– U g‘irt piyanista, – dedim men. – Maykl Kembelni sevib qolib, unga turmushga chiqmoqchi. Vaqti kelib Maykl nihoyatda boyib ketadi.
– Bretning unga turmushga chiqishiga ishonmayman.
– Nega?
– Bilmadim. Shunchaki, ishonmayman-da. Uni ko‘pdan beri taniysizmi?
– Ha, – dedim men. – Urush paytida u men yotgan gospitalda hamshiralik qilgandi.
– O‘shanda u hali qizaloq bo‘lgan bo‘lsa kerak?
– Hozir o‘ttiz to‘rt yoshda.
– Eshliga qachon turmushga chiquvdi?
– Urush paytida. Uning qaylig‘i o‘shanda yurakburug‘ kasalidan endi xoli bo‘lgandi.
– Nega siz bunaqa ohangda gapiryapsiz?
– Kechirasiz. Bexosdan. Men shunchaki, bor gapni aytmoqchi edim.
– Bretning birovni sevmay turmushga chiqishiga ishonmayman.
– Lekin u ikki marta shunday qilgan, – dedim men.
– Ishonmayman.
– Agar sizga javoblarim yoqmasa, nega bo‘lmasa bunaqa ahmoqona savollarni beryapsiz? – dedim men.
– Men sizdan buni surishtirganim yo‘q.
– Bret Eshli to‘g‘risida nimalarni bilishimni o‘zingiz so‘radingiz-ku!
– Uni haqorat qilishni sizdan so‘raganim yo‘q.
– E, qo‘ying-e. Jin ursin sizni.
U rangi o‘chib o‘rnidan turdi-yu, gazakli likopchalar qo‘yilgan stolning naryog‘idan menga qahr bilan tikildi.
– O‘tiring, – dedim unga. – Tentaklik qilmang.
– So‘zingizni qaytarib oling.
– Qo‘ysangiz-chi, nima, hamma narsadan xabardormiz, deb o‘ylaysizmi?
– So‘zingizni qaytarib oling.
– Xo‘p. Nima desangiz shu-da. Men Bret Eshli haqida umrimda hech nima eshitmaganman. Endi ko‘nglingiz joyiga tushdimi?
– Yo‘q. Buni emas. Siz meni, jin ursin, dedingiz.
– Ha, mayli, jin urmay qo‘yaqolsin, – dedim men. – Mana bu stulga o‘tiring. Nonushtani endigina boshlagandik.
Kon jilmayib joyiga o‘tirdi. U, aftidan, o‘tirish mumkinligidan quvonib ketgandi. Rostdan ham, agar u o‘tirmaganda, nima qilgan bo‘lardi?
– Siz juda alam qiladigan gaplarni aytdingiz-da, Jeyk.
– Xafa bo‘lmang. Tilim mana shunaqa achchiq. Qabih narsalarni o‘ylamasdan gapiraveraman.
– Buni bilaman, – dedi Kon. – Aytish mumkinki, siz mening eng yaqin do‘stimsiz, Jeyk.
«Mana bunisi ajoyib», deb qo‘ydim o‘zimcha.
– Aytganlarimni unutib yuboring, – dedim unga. – Xafa bo‘lmang.
– Ha, mayli. Hammasi joyida. Shunchaki, o‘sha daqiqada menga juda alam qiluvdi.
– Juda soz. Keling, yana biror nima buyuramiz.
Nonushta qilib bo‘lib, de la Pe kafesiga bordik-da, qahva ichdik. Kon yana Bret haqida gaplashmoqchi bo‘layotganini fahmlab tursam ham o‘zimni sezmaganga oldim. U-bu to‘g‘risida suhbatlashib o‘tirdik, keyin u bilan xayrlashib tahririyatga ketdim.
Oltinchi bob
Soat beshda men «Kriyon» mehmonxonasida Bretni kutib turardim. U kechikavergach, o‘tirib olib, bir nechta xat yozdim. Xatlar unchalik ravon yozilmadi-yu, biroq «Krion» mehmonxonasining muhri maktublarimga savlat bag‘ishlashiga umid qildim. Bretdan hamon darak yo‘q. Soat choragi kam oltida barga tushib sotuvchi Jorj bilan birga «Jek Roz» kokteylidan ichdik. Barda ham Bret ko‘rinmasdi. Men ketish oldidan yana bir marta yuqori qavatga chiqib qaradim-da, keyin taksi yollab «Selekt» kafesiga jo‘nadim. Sena ustidan o‘tayotganimizda shatakka olib ketilayotgan bo‘m-bo‘sh yuk kemalari karvoniga ko‘zim tushdi; suv sathida qad rostlab oqim bo‘ylab ketayotgan kemalar ko‘prikka yaqinlashganda matroslar langarcho‘p yordamida kemani o‘rtaroqqa olishdi. Daryo manzarasi go‘zal edi. Parijda ko‘prikdan o‘tish hamma vaqt kishiga zavq bag‘ishlaydi.
Semafor ixtirochisining yo‘lni tartibga solib turgan holati tasvirlangan haykalini aylanib o‘tgan taksi Raspay xiyoboniga burilganda, men yo‘lning qolgan qismini ko‘rmaslik maqsadida suyanchiqqa yastanib oldim. Raspay xiyoboni bo‘ylab yurish odatda, zerikarli bo‘ladi. Parij – Lion yo‘nalishidagi Fontenblo bilan Montero oralig‘ida shunaqangi joylar borki, undan o‘tib olmagunimcha nihoyatda zerikib, charchab ketaman. Aftidan, yo‘ldagi bunaqa befayz joylar allaqanday o‘zgarishlar oqibatida yuzaga kelsa kerak. Parijda ham Rastay xiyobonidan ko‘ra xunuk ko‘chalar bor. Bunaqa ko‘chadan piyoda yursam, mutlaqo xotirjam ketaveraman. Ammo taksida o‘tishga hecham toqat qilolmayman. Balki bu haqda allaqaysi kitobda o‘qigandirman. Parijdagi hamma narsa Robert Konga mana shunaqa ta’sir qiladi. Qiziq, Konning Parijni bunchalik yomon ko‘rishi nimadan bo‘ldiykin? Menkendan yuqdimikin? Menken Parijni yomon ko‘rsa kerak-da. Menken kabi Parijni sevib-sevmaydigan yoshlar bu olamda juda ko‘p.
Taksi «Rotonda» kafesining ro‘parasida to‘xtadi. Sena daryosining o‘ng qirg‘og‘ida taksiga o‘tirib, Monparnasdagi qaysi kafega olib borib qo‘yishni aytsangiz, u baribir sizni «Rotonda»ga boshlab keladi. O‘n yildan keyin uning o‘rnini «Gumbaz» kafesi egallasa kerak. Lekin menga shundog‘am yaqin. «Rotonda»ning kimsasiz stollari yonidan yurib «Selekt» kafesiga o‘tdim. Ichkarida, peshtaxta oldida bir necha kishi o‘tiribdi, tashqarida esa Xarvi Stoun yolg‘iz o‘zi tamaddi qilyapti. Stol ustida bir uyum likopcha. Stounning soqol-mo‘ylovi olinmagan.
– O‘tiring, – dedi u, – sizni kutayotgandim.
– Nima gap o‘zi?
– Hech qanday gap yo‘q. Shunchaki, sizni kutib o‘tirgandim.
– Poygada bo‘ldingizmi?
– Yo‘q. Yakshanba kunidan beri borganim yo‘q.
– Amerikadan qanday xabarlar bor?
– Hech nima. Mutlaqo xabar yo‘q.
– O‘zi nima gap?
– Bilmadim. Ular bilan aloqani uzdim. Ular bilan butunlay aloqani uzdim. – U oldinga egilib ko‘zlarimga tikildi. – Sizga bir gap aytaymi, Jeyk?
– Nimani?
– Besh kundan beri ichimga tuz kirmadi.
Miyamda darrov hisoblab chiqdim. Bundan uch kun oldin «Nyu-York mayxonasi»da Xarvi poker o‘ynab mendan ikki yuz frank yutib olgandi.
– O‘zi nima gap?
– Pulim yo‘q. Pul kelmadi. – U jimib qoldi. – Bilasizmi, Jeyk, juda g‘alati bo‘larkan. Pulsiz qolganimda yolg‘izlikni yoqtiraman. Xonamdan chiqqim kelmaydi. Xuddi mushukka o‘xshab.
Cho‘ntagimni kavladim.
– Yuz frank yetadimi, Xarvi?
– Ha.
– Qani, turing. Tushlik qilgani boramiz.
– Ulguramiz. Men bilan ichishing.
– Ovqatlansangiz yaxshi bo‘lardi.
– Yo‘q. Bunaqa paytda ovqat yesam-yemasam menga baribir.
Bir stakandan vino ichdik. Xarvi likopni o‘zinikiga qo‘shib qo‘ydi.
– Mankenni taniysizmi, Xarvi?
– Ha. Nimaydi?
– U qanaqa odam?
– Yomon odammas. Juda qiziq voqealarni ko‘p gapiradi. Yaqinda u bilan tushlik qilib o‘tirib Goffenxeymer haqida gaplashib qoldik. «Hamma illat shundaki, u o‘zini xudojo‘y qilib ko‘rsatmoqchi bo‘lyapti», dedi Menken. Chakki emas-a.
– Rost, chakki emas.
– Sirasini aytganda, u endi adoyi tamom bo‘ldi, – davom etdi Xarvi. – U o‘zi biladigan hamma narsa haqida yozib bo‘ldi, endi esa bilmaganlarini yozishga kirishyapti.
– U chindanam durust yozuvchi bo‘lsa kerak, – dedim men. – Lekin uning kitoblarini o‘qiyolmayman.
– Hozir hech kim o‘qiyotgani ham yo‘q. Balki bir paytlari Aleksandr Gamilton institutining asarlarini mutolaa qilganlar o‘qigan bo‘lsa ajab emas.
– Nima qipti, – dedim men, – buyam yomon emas.
– Albatta-da, – ma’qulladi Xarvi.
O‘z xayollarimizga berilib ketib, bir qancha vaqt indamay o‘tirdik.
– Yana bir stakandan ichamizmi?
– Mayli, – dedi Xarvi.
– Ana, Kon ham kelyapti, – dedim men.
Robert Kon ko‘chani kesib o‘tmoqda edi.
– Tentak, – deb qo‘ydi Xarvi.
Kon stolimiz yoniga keldi.
– Salom, do‘stlar, – dedi u.
– Salom, Robert, – dedi Xarvi. – Hozirgina Jeykka sizni tentak, devdim.
– Bu bilan nima demoqchisiz?
– Darrov ayting. O‘ylamasdan. Agar ko‘nglingiz istaganini bajara olsangiz, nima qilgan bo‘lardingiz?
Kon o‘ylab qoldi.
– O‘ylab o‘tirmang! Darrov ayting.
– Bilmadim, – dedi Kon. – O‘zi buning nima keragi bor?
– Shunchaki bir gap-da, nima qilgan bo‘lardingiz? Miyangizga kelgan birinchi fikrni ayting, har qanday ahmoqona bo‘lsa ham aytavering.
– Bilmadim, – dedi Kon. – Endilikda, mashqini olib bo‘lganimdan keyin, balki hammasidan ko‘ra futbol o‘ynagan bo‘lardim.
– Men yanglishibman, – dedi Xarvi. – Bu tentaklik emas, shunchaki rivojlanishdan to‘xtab qolish holati.
– Tilingiz juda biyron-da, Xarvi, – dedi Kon. – Axiyri bir kuni kelib kimdir basharangizga shapaloq tortib yubormasa, deb qo‘rqaman.
Xarvi Stoun kulib qo‘ydi.
– Shunaqa, deb o‘ylaysizmi? Hech kim tarsaki tushirmaydi, xavotir bo‘lmang. Chunki bundaylarga men tupuraman. Men bokschi emasman.
– Tupurolmay qolgan bo‘lardingiz.
– Yo‘q, tupurardim. Asosiy xatoingiz ham ana shunda. Sizning mulohazalaringiz nojo‘ya.
– Men haqimda gapirishni bas qiling.
– Marhamat, – dedi Xarvi. – Sizga ham tupurdim. Siz men uchun hech kim emassiz.
– Bas qiling, Xarvi, – dedim men. – Yaxshisi, yana portveyn iching.
– Yo‘q, – dedi u. – Biror joyga borib ovqatlanaman. Yana ko‘risharmiz, Jeyk.
U o‘rnidan turib ko‘chaga chiqdi. Pakanagina, semiz Xarvining mashinalar orasidan shoshilmay yurib, toshko‘chani kesib o‘tayotganiga qarab turdim.
– Nuqul jig‘imga tegaveradi, – dedi Kon. – Uni hecham yoqtirmayman.
– Menga esa yoqadi, – dedim men. – Hatto uni yaxshi ko‘raman. Undan xafa bo‘lmaslik kerak.
– Bilaman, – dedi Kon. – Shunchaki, u asabimni qo‘zg‘ataveradi.
– Bugun ishladingizmi?
– Yo‘q. Bugun hech yopishmadi. Hozir birinchi kitobimni yozganimdan ko‘ra ko‘p qiynalyapman. Hecham yurishmayapti.
Erta bahorda Amerikadan qaytib kelgan paytdagi qat’iy ishonchi endi yo‘q edi. O‘shanda u adabiyot sohasida talanti borligiga shubha qilmasdi, faqat sarguzashtli hayotga tashnaligi xumor qilib Robertni qiynardi. Endi bu ishonch qolmagandi. Bir paytlari Robert Konning ichki dunyosini aniq bilish menga mumkin emasdek tuyilgandi. Gap shundaki, u Bretni sevib qolmasidan oldin, o‘zini boshqa odamlardan farqlaydigan birorta fazilati haqida hech qachon gapirmagandi. U mohirlik bilan tennis o‘ynar, qaddi-qomati kelishgan, chaqqon edi, brij o‘yinida ham yomon emasdi, nimasi bilandir talabani eslatardi. Katta davrada uning biror g‘aroyib narsa haqida hikoya qilganini aslo eshitmaganman. U polo fasonida tikilgan ko‘ylak kiyib yursa ham – bu ko‘ylakni kollejda biz shunday atardik, hozir ham shunday deyishsa kerak – o‘zini yosh qilib ko‘rsatishga urinmasdi. Menimcha, oliftagarchilik qilishni ham unchalik yoqtirmasdi. Uning tashqi qiyofasi Prinstonda shakllandi. O‘zini tarbiyalagan ikki ayol ta’sirida orasta-yu ozoda kiyinib yuradigan bo‘ldi. Unda ayollarning na unisi, na bunisi yo‘qotishga muyassar bo‘la olmagan bolalarga xos yoqimli sho‘xligi saqlanib qolgan bo‘lib, aftidan, men bu holatni yaxshi ko‘rsatolmagan bo‘lsam kerak. Masalan, tennis o‘ynayotganda u g‘olib chiqishni juda-juda yoqtirardi. Chamamda, u mashhur Lenglen kabi har bir o‘yinda yutib chiqishni istardi. Lekin mag‘lubiyatga uchraganda tumshayib olmasdi. Bretni sevib qolganidan keyin uning butun mahorati chippakka chiqdi. Kon uni mag‘lub etishni hech qachon orzu qilolmagan tennischilarga ham birin-ketin yutqaza boshladi. Ammo bunga xafa ham bo‘lmadi.
Shunday qilib, biz «Selekt» kafesining ayvonida o‘tiribmiz. Xarvi hozirgina ko‘chani kesib o‘tdi.
– Yuring, «Klozeri-de-Lil»ga boramiz, – dedim men.
– Uchrashuvni shu yerga tayinlagandim.
– Soat nechada?
– Frensis yettidan o‘n besh daqiqa o‘tganda keladi.
– Ana, kelyapti.
Frensis Klayn ko‘cha bo‘ylab biz tomon yurdi. U judayam bo‘ydor bo‘lib, katta-katta qadam tashlab tez kelardi. Frensis bizga qo‘l silkib jilmayib qo‘ydi. Biz uning ko‘chani kesib o‘tishiga qarab turdik.
– Salom, – dedi u. – Sizni bu yerda uchratganimdan juda xursandman, Jeyk. Sizga aytadigan gapim bor.
– Hello, Frensis, – dedi Kon. U jilmayib turardi.
– Iye, salom Robert! Senam shu yerdamisan? – u bidirlab gapirardi. – Bugungi kunim ahmoqona o‘tdida. U, – Frensis Konga ishora qildi, – tushlik qilgani uyga kelmadi.
– Borishim shart emasdi.
– O, buni bilaman. Ammo xizmatkorni ogohlantirib qo‘ymabsan-da. Keyin Paulo bilan va’dalashgandik, ammo u tahririyatda yo‘q ekan. «Rits»ga borib uni kutuvdim, hadeganda kelavermadi, «Rits»da ovqatlanishga odatdagidek pulim yetmadi.
– Xo‘sh, keyin nima qildingiz?
– Albatta, chiqib ketdim-da. U ataylab xushchaqchaq gapirardi. – Men doimo va’damning ustidan chiqaman. Hozir hech kim bunaqa qilmaydi. Xo‘sh, ahvollaringiz qalay, Jeyk?
– Yaxshi.
– Dansingga yoqimtoygina bir qizni boshlab kelib, anavi Bret bilan sezdirmay qochib qoldingiz-a?
– U senga yoqadimi? – so‘radi Kon.
– Menimcha, nihoyatda jozibali ayol. Sening-cha, qanday?
Kon indamadi.
– Menga qarang, Jeyk. Sizga aytadigan gapim bor. Yuring, ro‘paradagi «Gumbaz» kafesiga kiramiz. Sen shu yerda o‘tiratur, Robert, maylimi? Yuring, Jeyk.
Biz Monparnas xiyobonidan o‘tib, kafedagi stollardan birini egalladik. Gazeta sotuvchi bolakay o‘tib qoluvdi, «Tayms»ning Parij nashrini sotib oldim.
– Nima gap, Frensis?
– E, arzimagan gap, – dedi u. – Kon shunchaki, meni tashlab ketmoqchi bo‘lyapti.
– Qanaqasiga tashlab ketarkan?
– U menga uylanishi haqida hammaga jar solgandi, o‘zimam oyimga, boshqalarga aytib qo‘yuvdim, endi esa Robert buni istamayapti.
– Nima bo‘ldi o‘zi?
– U hali hayotdan bahramand bo‘lolmaganmish. Nyu-Yorkka jo‘nab ketganda, xuddi shunday bo‘lishini bilgandim.
U jo‘rttaga beparvo gapirishga harakat qilib, chaqnoq ko‘zlari bilan menga qarab qo‘ydi.
– Agar xohlamasa, unga xotin bo‘lmayman. Albatta, bo‘lmayman. Endi men hech qachon u bilan turmush qurmayman. Lekin hozir biroz kech bo‘ldi-da. Biz uch yil kuta-kuta, endigina taloq xatimni olgandim.
Men indamay o‘tiraverdim.
– Biz zo‘r to‘y qilmoqchiydik, buning o‘rniga boshimiz musibatda qoldi. U xuddi go‘dakka o‘xshaydi. Ko‘kragiga urib yig‘laydi, tashvish tortmasligimni iltimos qiladi-yu, biroq aslo uylanolmayman, deydi.