Тормыш формуласы

Данлыклы нефтьчеләребезнең зур бәйрәмендә 3 километрга йөгереп өченче урын алган кешегә “бик кыйммәтле” бүләк тапшырдылар: каен ботагын кыеклап кисеп такта ясаганнар, ул тактага кара краска сылаганнар, өтерге белән каен рәсеме ясаганнар.

Ул заманда бүләк мәсәләсе алгы урында тормый иде.

Икенче көнне үк, бер туган Фәрит белән Радик Фархутдиновлар мине эзләп Райхан абый янына килгәннәр:

–Ни эшләп без ул кешене белмибез, район командасына алабыз,– диеп.

Мин үземә 15 ел элек бурыч алган идем, йөрәкне яхшыртырга диеп. Минем өчен зур җиңү иде бу ярыш.

Институтта хәрби кафедра да бездән реактив артиллерия офицерлары әзерләделәр. Кайберәүләр, югары белем алганнарга мәҗбүриләп офицер званиесе бирәләр инде диеп уйлый. Бәлкем, кайдадыр шулайдыр. Медицина институтында хәрби медиклар, химия технологик институтында хәрби заправщиклар, авиация институтында самолетларны очышка әзерләүчеләр, ә бездә, төзүчеләрдән артиллерия хәрби белгечләре әзерләделәр. Институтны бетергәч тә әле, 20 еллап военкомат төрле укулар, өйрәнүләр оештырдылар, тревога белән күтәреп, әзерлекне тикшерделәр. Хәрби җыеннарга чакырдылар.

Мин бераз читкә тайпылдым, Тукай бабай әйтмешли: “Сүз башым бит шүрәле”. Бер хәрби дәрестә Казанның картасы һәм картада араны үлчәү җиһазы эләкте. Менә шунда, минем бер тапкыр , ни чаклы ара йөгереп үтүемне беләсем килде. Институттан Зур Кызыл урамына, Кремль күпере аша чыгып , Авиация заводы кырыеннан үтеп, горизонтта Оргсинтез заводы трубаларын күреп, телевышкага чыгып, тимер юл күпере, Ленин дамбасы, Зур Кызыл урам, институт – 39 километр чыкты. Марофон ераклыгын үтәргә 3 километр җитми калган. Ул көнне белмәдем шул…

Зур спорт өчен күп әйберләр кирәк, ә иң мөһиме яхшы итеп туклану шарт.

Бер көнне ярты шешә кефир белән, 2-3 кисәк ипи калдырып, йөгерергә чыгып киттем. Ике сәгатьләр үткәч кайтсам, кефир белән ипидән җилләр искән: бүлмәдәге малайлр сугып та куйганнар. Ә магазиннар ул заманда кичке сәгать 8 дә бикләнеп бетәләр, каршыда “Акчарлак” рестораны, тик анда керергә кесә ягы саерак. Шунда уйлап куйдым: “Их, әгәр шуннан бер ничә кисәк алтын кыстырып кайткан булсам да, болай ач утырмаган булыр идем”.

Ул хәлләр шулай булды. Әгәр кызлар белән танышасы килсә, ике егет Галиаскар Камал театрына бара идек тә, алдан, дүрт билет сатып алып кайтабыз. Гадәттә, билетлар театр башланыр алдыннан кассада бетәләр иде. Ә бу театрга авыл татар кызлары бик яратып йөрделәр.

Ишек төбенә алдарак килеп басабыз да, күңелгә ошаган кызлар күзгә чалынуга, йөгереп килеп ике билет сатып алырга тәкъдим итәбез. Күп вакыт безнең сүз ялганышы пешеп җитми иде ул кызлар белән. Тик бер көнне безгә бәхет елмайды. Мирхәйдәр белән кызлар “ауларга” бардык, һәм шулай итеп ике кыз “каптырдык”. Озата киттек, театр беткәч. Төн уртасында Ферма артындагы бер авылга килеп чыктык. Тиз генә кайтып та киттек, кайда яшәгәннәрен белеп. Безнең тулай торактан бу урынга кадәр ике сәгатьлек юл иде. Алдагы шимбәдә очрашырга сүз куештык. Тик, Мирхәйдәргә эләккән кызның егете булган, җайлап кына әйтте, яңадан килмәскә кушып.

Ара ерак булгач, шимбә көн дәресләрдән соң китә идем дә, якшәмбе генә кайта идем. Вәсилә минем белән яшьтәш кыз икән, Чүпрәле районыннан. Бик итагәтле, тыйнак, сүзен дә бик уйлап сөйли. Аралашырга бик рәхәт. Мине киноларга йөртте, ашханәгә алып кереп, икешәр кешелек алып, ашатып бетертә иде.

Вәсилә бер хәрби заводта токарь булып эшли. Комсомол билетын күрсәтте, алган хезмәт хакы 400 сумнан артык, ә минем степендия 46 сум. Ул бу заводта алты елдан артыгырак эшләгән иде инде. Чагыштыру өчен: институт бетереп беренче хезмәт хакларым 150 сум булды, зур төзелеш оешмасы җитәкчеләренең хезмәт хаклары 210 сум иделәр.

Бер агач өйдә 4 кыз торалар, өчесе Казаннан ерак булмаган авыллардан килеп эшлиләр. Ял көннәренә кайтып китәләр, без икәү калабыз. Тик ул бер тапкыр да “чикне” үткәрмәде: “Бар да яхшы булыр, тик син ашыкма гына”. Мине әкренләп үзенә өйләндерергә әзерләде.

Бер көнне алга бер тартма китереп куйды, ачты. Ә анда алтыннан гына ясалган төрле бизәнү әйберләре. Анда көмеш тә, ташлар да юк иделәр. “Мә, тотып кара”. Куш учыма салды, беразы идәнгә коелды, яртысы тартмада калды.

Бу вакыйгадан соң 40 елдан артык вакыт үтте, күп тапкырлар искә төшә, тик, нигәдер бу байлыкка кызыгу булмаган ул вакытта да, соңырак та. Ашарга алырга акча беткәч кенә, бераз үкенү хисе тойган идем.

Күп вакытлар үткәч кенә аңладым, беренчедән, мин үземне үзем укып бетермичә өйләнмәскә диеп кодлаштырганмын, ә икенче сәбәп – әти тәрбиясе: байлык –бәхетсезлек чыганагы, диеп.

Вәсиләгә карата мәхәббәт кабына алмаган, алтыннар да ярдәм итмәгән- өйләнешергә тәкъдим ясамадым, ул да сүз катмады бу мәсәләдә.

Бу хакта, хатыным Рәсимәгә сөләгәч:

–Әллә “Жди меня” тапшыруына биреп эзләтәсеңме,– диеп көлде.

Танышып, беренче тапкыр Вәсилә янына баруларымда ук, кызлар бу тирәдә бик сак булырга киңәш иттеләр: Казанда төрле җинәятчел төркемнәрнең чәчәк аткан вакыты иде бит. Берәр чит егетне күрсәләр, “тольпа” бик тиз ташланып, бәргәләргә ярата торган булганнар җирле малайлар. Ул кисәтү миңа ярап куйды- аякка кеда киеп килә башладым. Кызларны да тынычландырдым:

–Мин бер алым беләм, аңа каршы тора алучы монда юк.

Кызлар мине каратист, яки самбист диеп уйлаганнар. Ә мин йөгерешче идем- кайсы урам малае мине куып җитә ала?

Беренче курста физкультура укытучысы бокс буенча тренер иде. Кемнәр тренировкага языла дигән тәкъдимгә, берничә егеттән кала, барысы да язылдылар. Тик бер ничә айдан соң, бер ничә егет кенә калды тренировкага йөрүче. Ә кыш урталарында Казандагы югары уку йортлары студентлары арасындагы ярышка ике егет киттеләр, һәм икесе дә чемпион исеме алып кайттылар. Иң җиңел үлчәүдәгесенә бер генә көндәш тә булмаган, икенчесенең бер генә көндәше булган, әлбәттә, безнең егет җиңгән аны. Шушы ярыштан соң бу егетләр дә бокста шөгелләнүләрен туктаттылар.

Спорт һәм физкультура төшенчәләренә тукталып китик. Сәләмәтлек өчен кайсы файдалырак?

Минем шундый билгеләмәм бар: спорт ул- карьера, физкультура ул- сәләмәтлек.

Спортта бик күпләр сына, сәләмәтлекләрен югалта, бу бер, икенче- зур спортка керим дисәң синең кырыйда “йонлы куллы” дядяң, һәм “калын кесәле” “тятяң” булу шарт.

Ә физкультура өчен бары тик кешенең үз теләге генә кирәк, ул кадәр үк чыгымнар да таләп ителми. Физкультура белән ныклап бер дуслашкан кеше өлкәнәйгәч тә шөгелләнергә мөмкинлекләр таба, ул тормышта зур уңышларга ирешүдә зур ярдәмче була.

Студент еллардагы кызыклы хәлләр..

Студент еллары хатирәләргә бик бай вакыт, тормыш даими үзгәреп тора. Каникуллардан килеп укый башлагач бер ничә ай дәрескә бару, кайту, күңел ачу, кинога йөрү. Тик әкренләп курс эшләре җыела, имтиханнар якынлаша, барлык эшне эшләп бетереп тапшырасы, әзерләнәсе. Башны күтәрмичә, урамга да чыкмыйча бүлмәдә әзерләнеп утыру ай ярым чамасы бара.

Имтиханнар бирүнең дә кызыклы хәлләре истә калган.

Беренче курста иң беренче имтихан КПСС тарихы фәненнән иде. Кердем, билет алып әзерләнергә утырдым, сорауларга җаваплар яздым. Ул күп булса бер бит чамалы иде. Миннән алда Зәйдән Ахметзянов Ринат сөйли. Нәрсә сөйли, тыңламыйм, тик бик хәтәр нык сөйли бу, теле-телгә дә йокмый. Моңа “бишле” эләгә инде… Тик, шул вакыт, укытучы:

–Булды, җитте, яңадан килерсең,– диеп куып чыгарды Ринатны, билге куймыйча.

“Шундый яхшы сөйләгән кешене куып чыгарды. Ә минем…”

Килдем, утырдым, сөйләдем. Укытучым шактый гына эндәшмичә торды.

–Ишеттеңме Ринатны, ни кадәр сөйләде. Тик аның бер сүзе дә дөрес түгел. Син татар малае, татар мәктәбен бетергәнсең, сүзең аз, тик барысы да дөрес. “Яхшы” билгесе сиңа.

Югары математика фәненнән кореец Ин Юн Сан керде. Ул сугыш елларында Кореядан килеп, МГУны бетергән. Русчаны ныклап өйрәнә алмаган. Тик аңа телне белү бик үк кирәк тә булмагандыр. Аның теле- математика теле. Аның төп эше формулаларны тактага язып исбатлап күрсәтү. Кайберләрен башыннан алып азагына кадәр язу берничә дәфтәр битенә сузыла. Аны каян хәтерләп бетерәсең! Шуның өчен аны укымый, ятламый идек. Тик имтиханнарны тапшырып бардык.

Имтиханга зур сумкага берничә китап, лекция дәфтәрләре салып бара идек. Билетта 8-9 сорау. Билетны аласың, китап, дәфтәрләрне тезгә куеп тотынасың эзләргә сорауга җавапларны. Күп вакыт әле аны тиз генә табып булмый. Берсендә шулай, китапны тезгә куеп эзләргә кыен булгач, өстәлгә салдым да, актарам китапны. Ин абзыебыз:

–Нел-л-зя списывать, ни-и разрешается.

–Ә мин үзем беләм лә…

–Кил, әйдә, сөйлә,– ди бу.

Мин китаптан өтерен, ноктасын да дөрес итеп күчереп язган җавапны укыйм.

Ә ул:

– А-а, ни-и пра-а-вильно. Нинди китаптан әзерләндең?– диеп сорый.

Мин китапның авторын әйтәм:

–Академик фәләнов китабыннан.

Минем абзам әйтмәсенме:

–Ә ул бит бер нәрсә дә белми, ул двоечник.

Ә алар кайчандыр МГУны бергә тәмамлаганнар икән профессор Ин абзый белән академик фәләнов абзый.

–Әзерлән, иртәгә килерсең.

Икенче көнне сумкасыз килдем, кесәгә берничә бит кагәзь тыгып.

Билет алып, беренче өстәлгә Ин абзый алдына ук утырдым, һәм туктамыча язарга тотындым. Теләсә нинди сүз тезмәләре, татарча, русча, формулага ошаган әйберләр язам, татарча башка килгән бер шигырь дә яздым математикада имтихан вакытында. Ике, өч бит тутырдым. Әз генә уйлап торам да дүртенче биткә чыгам.

–Булды, җитте, күрәм, әзерләнгәнсең, сиңа “зачет”.

Мин хәзер дә аңлый алмыйм үземне, кайдан белгәнмен укытучымның миннән бер ни дә сорамаячагын? Каян белгәнмен психологиясен, каян тоемлаганмын? Бу- феномен!

Әзерләнерсең югары математиканы бер тәүлектә, ярты ел буена юнләп өйрәнә алмаганны!

Күп вакыт тормышта белем түгел, ә төрле халәттән дөрес итеп җиңүче булып чыга белү мөһим.

Тагын бер имтиханда җиңеп чыктым. Нинди фән икәнен хәтерләмим – хәзер нинди исемдәге фәннәрне өйрәндегез диеп сорганда да төгәл җавап биреп булмый. Аларның саннары да бик күп иделәр.

Шулай бер укытучының өстәгә билетларны ботамыйча үз тәртибе белән тезеп кую гадәтен белдек. Унлап билетка җавапларны алдан әзерләдем, рәттән тезеп түш кесәгә тыктым эчке яклап. Бармак белән санап, кайсы билетка җавапны ничек алырга өйрәндем. Имтиханга беренче булып керергә әзерләнеп йокларга яттым. Уянып китсәм, имтихан башланган, торып чаптым институтка. Имтиханга соңгы студентлар кереп бара иде. Сораштырырга тотындым, кемнең ничәнче билет алганын. Минем кесәдә бер генә билетка әзер җавап калган. Ә башкаларын әзерләнеп тә тормаган идем. Бик авыр фән, механика белән бәйләнгән. Бер формуласы бар иде, 12 битле дәфтәргә көчкә сыя торганы. Аның хәрефләренең нәрсә аңлатканын әйтә алу да зур геройлык саналды.

Утырам шулай беренче рәттә үк укытучым алдында. Минем чират җитә, алдагы студент сөйләп бетереп килә. Төшереп җибәрдем шалтыратып ручканы өстәл астына. Кереп киттем “эзләргә”. Кесәдән санап таптым җавапны, алдым, тик нумеры икенче эчке якта калган, күренми, белмим шулмы, бүтәнме. Өстәл астыннан үрмәләп чыктым да, укытучы кырыена килеп утырдым. Кәгаземне әйләндереп куйдым. “Ур-р-а”, минем җавап.

Иң соңгы имтихан “Фәнни коммунизм”. Бу фәнне бирә алмаган студетларны диплом эшенә кертмиләр иде. Ике елдан соң килеп, бу фәнне биргәч кенә, дипломга кертәләр иде. Бу – партия таләбе.

Бу имтиханны да уңышлы тапшырып чыктым. Бетте имтиханнар. Өстән иң зур йөкләрнең берсе төште. Башкаларның биргәнен көтеп торам: бергәләп сонгы имтиханны “юарга” иде исәп. Каршыда гына китаплар, ручка, каләмнәр сата торган киоска.

Сатучы:

–Менә өч кенә лоторой билеты калды, ал әле,– ди.

Ничәдер тиенгә алдым берне, сөрттем, ә анда 25 сум приз. 20 секунд эчендә бөтен курс белде, Раилның 25 сум акча отканын. Киттек Победа кинотеатры кырыендагы пиво ларегына, курс белән Фәнни Коммунизмны юарга. 3 сумын эчке кесәгә җыеп куярга җитештем, бик яхшы итеп, чиста итеп юдык соңгы имтиханны.

Практика.

Институтның Мишә елгасы буенда җәйге спорт лагеры бар иде. Тактадан ясалган кечкенә алачыклар һәм ашханәдән тора. Беренче курстан соң геодезия практикасы шул лагерьда үтте. Көн дә иртәнге алтыда Высоцкиның физкультура турындагы җыры багана

башындагы көчәйткечтә акырып куркытып уята иде. Хәзер дә ул җыр ишетелсә сискәнеп китәм. Башкалар лагерьда физкультура ясагандай итәләр, мин Мишә елгасы буйлап 3-5 километрга чыгып йөгерәм. Ашаганнан соң, төшке ашка кадәр, геодезия җиһазлары күтәреп, басуга чыгып китәбез. Төштән соң төрле уеннар, спорт ярышлары, көймәдә йөрү, су коену, концертлар… Җиһазларда эшләргә дә өйрәндек, ял да иттек.

Илдә студент төзү отрядларының киң колач җәйгән заманы. Икенче курста чагында, икенче һәм өченче курс студетларыннан торган отрядлар оештыру башланды. Кыш уртасыннан башланды бу эшләр. Отрядның командиры, мастеры итеп 4-нче курс студентлары билгеләнделәр, балта остасы, бетон салучы, ташчы бригадалары оешты. Хезмәтне саклау техникасына өйрәнү дәресләре үткәрелде. Комиссар, редколлегия сайланды, җыры, речевкасы булдырылды. Отрядның уставын өйрәндек. Без җиң сызганып эшкә әзер булдык.

Җәйге имтиханнарны биреп бетергәч, барлык отрядларны да институттан Татарстанның төрле почмакларына тантаналы шартларда озаттылар. Барыбызда да формалар, эмблемалар ялтырап торалар, студент отряды значегы бирделәр, киоскалардан күңелгә ошаганнарын алып киемнәребезне бизәдек. Музыка, җыр белән юлга кузгалдык.

Түбән Кама районының Шингалчи авылына 60 кешелек отряд килеп төште. 11 кешене аерып алдылар да, Ширәмәт авылына мәктәп төзелешенә алып киттеләр. Чокыры казылган иде, бер ай ярым эчендә идән астын эшләп бетереп, плитәләр белән ябып киттек. Көнгә 10 сагәть эшләдек, атнасына 6 көн.

Чокырын бульдозер белән дөрес казымаганнар, ике өлешендә 3 метр тирәнлектә кырыен кисеп, кул белән бик күп балчык чыгардык. ” Бер студент ике эксковаторны алыштыра”, – бу безнең девиз, эшләргә көч, дәрт бирде.

20 метрда гына клуб. Эштән соң кино карап утырабыз, кемдер кереп кычкыра: “Студетларга чыгарга”. Безне бетон төягән КрАЗ машинасы көтеп тора иде. Кузовын күтәрткән, бетон каткан. Миксерны күреп белгән заман түгел иде шул.

Түбән Камадан Шингалчига бетон алып киләләр, ә аны алырга урыннары әзер булмый. Машинаны Түбән Кама аркылы Ширәмәткә җибәрәләр. Каткан бетонны чабып, машинаны бушатып бетергәндә күптән таң аткан иде. Бер авырыксынган егетне күрмәдем- безгә машинаны саклап калырга кирәк иде. Тагын бушатылмыйча бераз торса, ни белән бетәсе билгесез бу эшнең. Төп эш коралы лом белән көрәк.

Килеп бер ничә көн үтүгә, Ринат белән кайсыдыр бер егетебез мине клуб янында чакырып китерделәр дә:

–Менә сиңа бер кыз,-диеп, яшь кенә, кечкенә гәүдәле марҗа кызын калдырып, үзләре ике кызны култыклап китеп тә бардылар.

Быел гына унынчы сыйныфны бетергән Оля исемле кыз. Эштән соң, вакыт үткәрергә бик ярап куйды: төне буе култыклашып йөрү, авыл бакчасында утыру. Әти-әнисе юк, әбисе белән генә мунча зурлыгындагы йортта яшиләр иде.

Ширәмәт бик зур авыл, күбесе русслар, чегән гаиләләре дә яши иделәр.

Бер ял көнне, пешекче булып эшләүче Настя түтәебез үзләренә утын кисеп бирергә диеп чакырды. Ире юк, 30 яшьләр чамалы кияүдән аерылган кызы, унынчыны быел

бетергән малае, ике кечкенә оныгы белән яшиләр. Малае миннән озынырак, 4 яшьләр чамасы аерма бар минем белән.

Капка төпләренә килеп бастык, ихаталарына кереп булмый. Урам уртасыннан ук бездән биек кычыткан, тигәнәк баскан. Аларга эләгә-эләгә ихатага үттек, анда да шул ук хәл. Кисәсе утынның кайдалыгын сорыйбыз. Бер урынга күрсәтәләр, тик утын күренми.

–Чалгы бармы?

–Әнә шул сарайда булырга тиеш.

Аяк белән юл салып бер җимерек такта хәрәбәләренә кердем, таптым чалгы диеп аталган әйберләрен. Маташа торгач рәткә китереп утын тирәләрен, сукмак кырыйларын чаптым.

Хуҗа малайдан сорыйм:

–Нигә чапмыйсың бу чүпне?

Ә ул:

–Нигә кирәк соң аны чабарга!”.

Без татар егетләре, бездән озын рус малаена тәки аңлата алмадык, нигә ихатаны, урамны чиста тотарга кирәк икәнен.

“Яндекс”картасыннан карыйм, тора без нигез салган мәктәп. Ишек алдындагы күле дә сакланган бүгенгә кадәр. Ә ул күлдә, көн саен иртән Ибрагимов Фәрит белән 10-15 тапкыр йөгереп әйләнгәч, су керә идек, көннең нинди булуына карамастан. Фәрит тә яхшы йөгерешче иде, армиядән соң, анда да йөгергән, күнегүләргә дә бергә йөри идек.

Август аеның урталарында, төзелеп килүче мәктәпне уку башланганчы төзеп бетерү өчен, Трудовой авылына эшкә күчерделәр. Бер баракка урнаштырдылар. Ул пычраклык, шулай ук әйләнә тирә чүпкә баткан; кычыткан, тигәнәк күкрәп үсеп утыра. Бер дә күңел тартмады бу авылда кунып ятарга. Эштән соң Ширәмәткә җәяүләп китәбез, төн кунып, иртәнге ашка кадәр Трудовойга кайтып җитәбез. Асфальт юлдан төшкәч, Кызыл Яр дигән бер урамнан гына торган татар авылы аркылы үтәбез. Трудовой дигән рус авылы белән Кызыл Яр дигән татар авыллары арасы ике километр чамасы. Кызыл Яр урамында яшел чирәм. Көн саен, көтү киткәннән соң, 4-5 авыл карты урам себерәләр иде. Көн дә без шул вакытта үтә идек җәяүләп бу авылны.

Ике километр ара, һәм үзеңне ике илдә кебек хис итәсең бу ике авылда булганда. 45 ел вакыт үтте, бу тасфирлаган вакыттан соң, чистарына алдымы икән рус?

Өченче курстан соң да төзү отрядында эшләдем.

Имтиханнарны тапшырып бетергәч, Карамалыга кайтып киттем дә, отряд килергә бер көн кала, Сарман районы Азалак авылына киттем. Отрядны каршы алырга әзерләргә кирәк иде. Тагын берничә егет килгән иделәр. Мәктәпнең интернатына урнаштык.

КамАЗ заводының ныклап төзелеп яткан чагы. Якын тирә авылларда күпләп терлекчелек комплекслары төзелә. Без сыер фермасы комплексы төзүдә эшләргә тиеш идек.

Кырыйда гына мәктәпнең бик зур алма бакчасы бар.

Отряд 50 кешедән тора иде, 5-6 гына кыз, калганнары егетләр. Бер көнне мәктәп директоры белән колхоз парторгы керделәр, ашаган вакытка туры китереп. Мәктәп директоры, өлкән яшьтәге ир кеше, бик каты чыгыш ясады, безне алдан кисәтеп куйды:

–Кемне дә булса мәктәп бакчасында күрсәм, обкомга кадәр барып җитәм. Чисталык, тәртип тәлап итәм.

Ул әйтте, без үтәдек, чөнки без барыбыз да авыл татар егетләре.

Бу “каты” итеп әйтүнең сәбәбе булган икән. Авылның төзү отрядын кабул итү тәҗрибәсе булган. Алдагы елны Мәскәүдән килгән бер студент төзү отряды- 30 лап кыз, 3-4 кенә егетләре булган. Эшләгән эшләре ашауларын капларга җиткән, шуннан арттыра алмаганнар. Көн дә бәйрәм, көндә туй дигәндәй яшәгәннәр. Авыл егетләренә ничек итеп күпләп аракы эчәргә кирәк икәнен дә өйрәткәннәр баш кала студент кызлары, даими сугыш, 4 бүлмәнең берсендә генә тәрәзә пыялалары исән калган, 3 бүлмә бәдрәфкә әйләнгән.

Бер генә тапкыр гына да авыл егетләре белән безнең егетләр арасында бәрелешләр булмады. Клубка беренче көнне баргач ук, авыл егетләре белән килеп танышып, сөйләшеп алдык. Кайсы кызларның егетләре юк икәнен белешәбез. Егетләр үзләре тәкъдим итәләр, кайсы кызларның “занято”, кайсылары “буш” икәнен.

Яшәгән җирдә даими дискотекалар оештырдык. Бик яхшы баянист егетләребез дә бар. Авыл яшьләре генә түгел, өлкәннәр дә киләләр иделәр, карап торырга булса да.

Мәктәпнең төзелеп бетмәгән гаражы бар, эштән измә китертеп , аны эшләп бетердек. Бетоннан отмостка ясап бирдек. Ашханәдән юынтык суны кул белән ташып түгәләр, шамбо ясап, торба белән тоташтырып куйдык.

Бер ике атна үттеме икән, мәктәп директоры белән парторг тагын керделәр безнең янга, кич белән. Тагын чыгыш ясадылар:

–Егетләр, мәктәпнең алма бакчасы сезнең карамакта, авылның кызлары сезнең карамакта – танышыгыз, алып китегез, өйләнегез, кайтыгыз авылга кунакка.

Отряд иртән алтыда тора. Мин бер сәгатьләп алда торам, чыгып йөгерәм Сарманга таба тау битләреннән. Ашагач фермага. Мин балта остасы булып эшләдем. Эш вакыты көнгә 10 сәгать. Ардыра. Кайтып ашагач, бер ярты сәгатьтән соң волейбол уйнарга, турникта тартылырга чыгабыз. Аннан соң клубка китәбез.

Килгәнгә 50 көннән артык вакыт үтте. Соңгы көнгә эшкә килдек. Иртәгә кайтып китәбез. Иртән килсәк, циркулярька янына бер вагон такта китереп бушатканнар. Авыл кешесе чамалар, 200 баш сыешлы сыер торагында 4 рәт такта идәннең өчесе түшәлмәгән иде. Безнең бурыч, шушы 3 рәтне җәеп бетерергә, аннан соң кайтып китәбез.

Иртәнге җидедә башлаган эшне икенче көнне иртәнге өчтә тәмамладык. Тактаны размер белән кул пычкысы белән кисү, кырыен циркуляркада тигезләү, кул белән 100 метрга ташу, өрлекне һәм тактаны гудрон белән буяу, җәеп кадаклау.

Кояш чыкты , яктырды. Эш бетте. Үзеңнең эш нәтиҗәсен күрү зур шатлык. Стеналар, колонналар, улаклар, түшәм ап-ак итеп акшарланган, ял йорты диярсең. Анда да болай чиста, пөхтә була алмыйдыр. Һәм без тагын үзебезнең эзебезне калдырдык. 40 лап кеше, барыбызның да бияләйләр, эш киемнәре сумалага баткан. Кемдер киемен салды,

һәм ут төртте. Аны күреп барыбыз да киемнәрне утка ыргыттык. Зур учак барлыкка килде, кап кара төтенле ап-ак бина эчендә. Аңга килгәндә соң иде инде. Икенче көнне нинди хәлгә килгәнен күз алдына китерү авыр түгелдер.

Кайтып, бер ничә сәгать йокладык, җиденче яртыга командирыбыз бер чемодан акча белән килеп җиткән иде. 700 сум хезмәт хакы алдык- заманына зур акча иде безнең өчен.

Студентларның китәсен белеп, безне озатырга яше, карты җыелды. Алинур сиптереп баянда уйный: җыр, бию. Безне озату зур сабан туена әйләнде – бер дә көтмәгән идек болай булырын. Авыл халкы зурлап бик җылы итеп озатты. Бер төркем автобуска төялеп Чаллыга китте, бер төркеме йөк машинасы әрҗәсенә төялеп Сарманга юл алдык. Янурыс авылы кибетенә тукталдык. Анда күптәннән кайткан коньяк кына бар иде, күпләп сатып алдык. Бәйрәм кибет ишек төбендә үк башланды, Сарман стациясендә дәвам итте. Алинур баян уйный, ә тамакны яхшы гына итеп коньяк белән майлагач, без барыбыз да бик оста җырчыларга әйләндек. Шуннан таралыштык төрлебез төрле якын тирә шәһәрләргә.

Бик кызганыч: яндекс картасы без төзегән ферма комплексының нигез хәрәбәләрен генә күрсәтә бүген.

4-нче курсны бетергәч, берәр төзелеш оешмасына практикага мастер итеп җибәрәләр иде. Азнакайга кайтырга тиешле студент төзү отрядын эзләп таптым. Алдагы ике елны отряд белән эшләү бик уңай тәэсир калдырган иде. Университетта төзелгән бер отряд Азнакай районына СМУ-29 га Чемодур авылында сыер фермасы төзүгә кайтырга тиеш.