- -
- 100%
- +
Axırıncı qapının qarşısına gələrkən başının gicəlləndiyini hiss etdi. Fəqət bu həyəcandan deyildi. Çünki o nə kiçicik bir həyəcan hiss edir, nə də bir şey haqda fikirləşirdi. Düşüncəsiz, durğun, sakit, son dərəcə sakit idi. Bütün hiss və düşüncələrdən onu bu qədər ayıran sükunət nə qəribə bir şey idi. O qədər hissizdi ki, elə bil diri deyildi. Elə bil ölü idi. Əgər ürəyinin döyüntüsünü hiss etməsəydi, özü də belə zənn edəcəkdi, amma qəlbi yaşayır və şiddətlə çırpınırdı.
On iki ildən bəri, hər dəqiqə, hər saat bu anı gözləmiş, arzulamışdı. Bəli, məhz bu anı, on iki ildən bəri qarşısında bağlı olan mənhus qapıların açılacağı vaxtı gözləmişdi. Bu on iki il ərzində onun üzünə açılacaq qapıların qarşısında duyacağı həyəcanı həmişə təsəvvür etmişdi… Budur, nəhayət, qapılar bir-bir açılmışdı… Qarşısında durduğu axırıncı qapı da açılınca o, azadlığa qovuşacaqdı… On iki il dustaq qaldıqdan sonra azad bir insan olacaqdı. Bu mümkün idimi?..
Nəhəng darvazanın önündə gənc bir jandarm dayanmışdı… Mehriban təbəssümlə ona baxdı və yavaşca çiyninə vurub dedi:
– Haydı, gülə-gülə, keçən keçdi, xoşbəxt olasan! Gənc jandarm, qorxaq bir halda yerində dayanmış Vəsfiyə baxırdı. Həbsxananın dəmir qapıları Vəsfinin arxasınca çoxdan bağlanmışdı. Artıq o, məhbəsdə deyildi… Gülümsəməyə çalışaraq jandarma baxdı… Jandarm güldü:
– Niyə dayanmısan, canım? Çıx get də… Mən sənin yerində olsaydım çoxdan dabanlarıma tüpürüb qaçmışdım.
Vəsfi cibindən siqaret qutusunu çıxarıb jandarma uzatdı…
– Sağ ol, qardaşım… Növbədə çəkmirəm.
– Al, növbədən sonra çəkərsən.
– Sən deyən olsun… Neçə il yatdın, qardaşım?
– Düz on iki il yeddi gün üç saat.
Jandarm ürəkdən bir qəhqəhə çəkdi. O, Vəsfinin dustaqlığının ona, bəlkə də ən çətin, ən uzun gələn bu son üç saatına gülürdü:
– Əzizim, on iki ildən sonra, bu üç saatın söhbətini etməyə dəyərmi?
Yerə tüpürdü və gülməyinə davam etdi… Həyatında heç bir macəra görməyən və həbsxanada yatmağın nə olduğunu bilməyən bu gənc jandarm belə şeyləri başa düşərdimi?.. Vəsfi cavab vermədi, jandarm isə davam etdi:
– Əməlli-başlı yatmısan haaa!..
– Bəli…
– Allah adama səbir verir ha!.. Allaha şükür elə, daha hər şey qurtarıb… Doğrudan da adama yuxu kimi gəlir. Elə bil yenidən doğulmusan. Təzədən dünyaya gəlişin uğurlu olsun!
Vəsfi titrədi. O, dirilən bir ölü idimi? Yeni bir həyat… İnsanların bircə həyatı vardır. Onun həyatı isə birdən-birə ortasından qırılmışdı… Lakin ömründən qopub düşmüş on iki ildən sonra o, yenidən yaşamağa başlayırdı, bu başqa bir həyat deyildi. On iki iztirablı ildən sonra eyni həyat idi…
Jandarm ilə xudahafizləşdi, sonra əlində bağlama, Ankara adlanan tanımadığı bu şəhərin mərkəzinə doğru addımladı.
Bəli, illərcə burada yaşamışdı, amma bu şəhəri tanımırdı. Məhbusluğunun ilk üç ili İstanbulda keçmişdi… Məhkəmə qurtarıb, iş kəsildikdən sonra Ankaraya göndərilmişdi.
Şəhərin mərkəzinə getmək üçün hansı küçəyə dönəcəyini bilmir, lakin bunu heç kəsdən soruşmaq da istəmirdi. Bu uşaqlara məxsus bir qorxu, bir utancaqlıq idi. Elə bil ki, o, ağzını açar-açmaz onun haradan çıxdığı, kim olduğu məlum olacaqdı. O, yanından keçən adamlara bənzəmədiyini hiss edirdi. Həmin insanlara necə bənzəyə bilərdi? Bu on iki il ərzində yalnız bir dəfə, ağır xəstə olarkən, həbsxanadan ayrılmışdı. Onu həbsxananın ambulatoriyasında müalicə edə bilmədikləri üçün xəstəxanaya göndərmişdilər. Vəsfi ağır düşüncələr içində yavaş-yavaş addımlayırdı. Düşünürdü ki, on iki il dustaq kimi də yaşamaq olarmı? Əgər yaşamaq mümkündürsə, onda necə olur ki, insan ağlını itirmir. Bu on iki ilin son doqquz ili daha əziyyətli keçmişdi. Bu son doqquz ilin günləri, əvvəlki üç ilin günlərinə görə daha uzun görünmüşdü… Məhkəmədən əvvəl və məhkəmə keçən illər çox üzüntülü, lakin daha az yorucu idi. Məhkəmədə özünü müdafiəyə çalışmaq, əfv olunacağını gözləmək, mübarizə etmək lazım gəlirdi. O zamanlar hələ ümidini itirməmişdi. Anası, anacığazı hələ sağ idi… Yeganə və bəxtsiz oğlu üçün ən böyük fədakarlıqlardan çəkinməyən xeyirxah, cəsur anacığı… O, sağ olduğu müddətdə Vəsfi, hər gün onun varlığını, hər an onunla birgə olduğunu hiss edərdi… Heç kəsin şəfqətinə bənzəməyən ana məhəbbətinin dəlilini… Onları bir-birindən ayıran qalın divarların, möhkəm dəmir qapıların varlığına baxmayaraq anası, hər zaman ona qəlbən yaxın, həmişə yardıma hazır olduğunu, uşaqlıqda onu necə dəlicəsinə sevirdisə indi də eləcə sevdiyini isbat etmişdi. Heç kəsin sevgisinə bənzəməyən ana sevgisi bütün maneələri aşar, ona həyan olardı. Anası hər gün oğlunun sevdiyi yeməkləri öz əlilə hazırlayıb həbsxanaya gətirər, siqaretini də unutmazdı. Pal-paltarlarını da yuyub, səliqəylə ütüləyərdi…
Məhkəmədən sonra Vəsfini Ankara həbsxanasına göndərərkən oğlu özünü yalqız hiss etməsin deyə, ana da dalınca getmişdi… Ankarada bir müddət qaldıqdan sonra İstanbula dönərkən oğlunun İstanbul həbsxanasına köçürülməsi üçün lazım olan bütün təşəbbüsləri göstərəcəyini söyləyərək ona ürək-dirək vermişdi.
Anası Ankaradan gedərkən tezliklə qayıdacağını vəd etmişdi; lakin bir neçə həftədən sonra xəstələnmiş və xəstəxanada ölmüşdü.
Vəsfi hələ uşaqkən anası ona: «Sən böyük bir həkim olacaqsan, – deyərdi. – Məmləkətin ən məşhur bir həkimi olacaqsan. Həkimlər məktəbinin ən məşhur müəllimi olacaqsan. Mən qocalanda və xəstə olanda mənə sən baxacaqsan…». Bu, anasının arzusu ili… Gözəl və şirin bir xəyal idi və Vəsfinin günahı üzündən həqiqətə çevrilə bilmədi. Halbuki Vəsfi anasının istədiyi kimi tibb fakültəsində oxuyurdu. Fəlakət baş verdiyi zaman fakültəni qurtarmasına iki il qalmışdı…
Anasının arzusunu yerinə yetirmək mümkün olsaydı, bu gün nələr etməzdi?.. Anası ölərkən yastığının başında olmaq üçün Vəsfi nələri qurban verə bilərdi.
Anası öləndən sonra onun üçün hər şey dəyişdi. Məhbusun həbsxana divarları xaricində axtaranı, sevəni varsa, o heç vaxt tam dustaq deyil. Vəsfi anasını itirdikdən sonra doqquz il həbsxanada yatdı; bu doqquz ildə yanına bir nəfər də gəlmədi, heç kəs onu itirib-axtarmadı. Bu, çox dəhşətli idi.
Görüş günləri həbsxanalarda bayram əhvali-ruhiyyəsi hiss olunar, dustaqlar şənlənər, üzlərini qırxar, saçlarını darayar, bəzənərdi. Vəsfi isə büzüşüb bir küncdə oturardı. Üzünü qırxmaz, yuyunmaz, təmiz paltarını geyinməzdi. Çünki o heç kəsi gözləmirdi. Ancaq xidmətçilər birini çağırmağa gəldikləri zaman, ürəyi şiddətlə döyünərdi. Bütün bunlar, bütün bu illər indi artıq geridə qalmışdı.
Vəsfi ayaqlarını sürüyə-sürüyə, çətinliklə yeriyirdi. Azad idi… Artıq onu sımsıxı sarıyan və bezikdirən divarlar, qıfıllı qapılar, jandarmlar, həbsxana gözətçiləri, qandallar yox idi… Onu həmişə acılayan, düşmənçiliyi varmış kimi təhqir edən baş gözətçilər, rəislər də artıq keçmişdə qalmışdır. Ən böyük düşməni hesab etdiyi və ona nifrət, kin bəsləyən həmin adamlar cəza müddəti qurtarar-qurtarmaz onun əlini sıxıb, nəsihət vermişdilər. Ona bir neçə sevindirici xoş sözlərlə ürək-dirək vermişdilər, bundan sonra xeyirli və uğurlu həyat arzulamışdılar.
Onlar hamısı Vəsfi uçun yeni bir həyat başladığını bilirdilər. Lakin Vəsfi hələ bunun fərqinə varmırdı. Hələ özünün məhbus olmadığını tam mənası ilə dərk etmirdi… Bir azacıq da sevinməmişdi… Halbuki doqquz il həmin uğursuz divarlar arasında böyük ümidsizlik içində bu dustaqlıqdan qurtarmaq üçün dönə-dönə ölümü arzulamışdı…
* * *Hər iki tərəfində bir-birinə bənzəyən yeni, gözəl binalar uzanan düz və işıqlı küçələrdən keçirdi. Açıq pəncərələrdən süzülən musiqi sədaları onu hər küçədə təqib edirdi. Ankara radiosu ilə klassik Avropa musiqisi verilirdi. Vəsfi düşünürdü ki, baş gözətçinin otağındakı radio hər gün olduğu kimi, indi də mütləq oxuyur.
Məhbusların «Kont» adlandırdıqları Camal Avropa klassik musiqisinin həvəskarı idi… Həmin musiqini Vəsfiyə tanıdan və sevdirən də o olmuşdu.
Camal ortayaşlı bir adam idi. O, hərəkət və danışıqlarından aristokrat mənşəyi duyulan, çox mədəni bir adam idi. Həmişə dırnaqlarının təmizliyinə fikir verər, tez-tez üzünü qırxar, hətta məhbusların «iki rəngli yarımdünya» adlandırdıqları paltarları içində çox zərif və səliqəli görünərdi. Onu görənlər heç bir zaman qatil olduğuna inanmazdılar…
O, dörd yaşlı bir qız uşağını heç bir səbəb olmadan öldürmüşdü. Həm də yalnız adam öldürməkdən ləzzət aldığı üçün bunu etmişdi… Hələ məhkəməsi davam edirdi. Vəsfi: «Mütləq onu asacaqlar. Amma mən cəzamı bitirdim, mən azadam. Artıq həbsxanada deyiləm»– deyə düşündü.
Bəli, həbsxanada deyildi. Amma daima xəyalən oraya qayıdır, on iki illik həyatını birlikdə keçirdiyi bədbəxtləri unuda bilmirdi.
On iki il içində yoldaşlarının üzləri, adları tez-tez dəyişmişdi. Lakin üzləri, adları dəyişsə də onlar Vəsfinin tay-tuşu idi… Onun yaşadığı dünyanın adamları idi… Vəsfi onlara öyrənmişdi. «Mən də bir qatiləm…» Bunu fikirləşəndə bütün bədəni ürpərdi… Qəflətən yuxudan oyanmış kimi oldu…
«Mən qatiləm…»
Həbsxanada çoxlu qatillər arasında bir qatil olmaq o qədər də dəhşətli deyildi… Lakin burada, yenidən yaşamalı olduğu bu dünyada, adam öldürməyən bu insanlar arasında, özünü qatil saymaq dözülməz bir işgəncə idi.
İndi isə geniş bir prospektlə irəliləyirdi… «Əvvəlcə bir mehmanxana tapmalıyam» – deyə düşündü…
Dustaqlardan xəzinədar Nəzmi bəy adlı birisi Ankarada uzun müddət yaşamışdı… Nəzmi bəy ona bir mehmanxananın ünvanını vermişdi. Bu Anafartalar prospektinə yaxın yerdə kiçik bir mehmanxana idi. Nəzmi gözünün qabağına gəldi… Qısaboylu, qırmızıyanaqlı, kök bir adam idi. Etdiyi oğurluqdan danışmağı da çox sevərdi…
«İndi bu saatda Xoca Müsləhəddin əfəndi, uzunboylu Şövkət, rəssam Artin onun ətrafına toplaşmışlar»– deyə düşündü. Onların arasında təkcə Vəsfinin yeri boş idi. Bir saat bundan əvvələ qədər, Vəsfinin həmdərdi olanlar, yəqin ki, bu gecə əsəbi və qəmgin idilər. Hər buraxılış zamanı elə beləcə də olurdu. Birinin buraxılmasına bir neçə gün qalmış kameralarda xoş əhvali-ruhiyyə yaranar, bir gün əvvəl böyük şənlik başlayardı.
Hamını azadlığa çıxmaq ümidi bürüyər, canlandırardı. Adətən, həbsxanada bir bayram əhvali-ruhiyyəsi yaranardı… Buraxılmaq vaxtı çatanda hamı onu gülər üzlə qapıya qədər ötürər, ona yaxşı yol, xoşbəxtlik və səadət arzu edərdilər. Arxasınca deyərdilər:
– Allah bir daha sənə qismət eləməsin.
Lakin buraxılanın ardınca qapılar kip-kip bağlanan kimi məhbusların üzünü kədər bürüyərdi. Yenə zarafatlaşmağa, yenə gülməyə çalışardılar, amma… Bütün bunların hamısı süni çıxırdı. Bütün məhkumlar hələ neçə il, neçə ay, neçə saat azadlıq həsrətində qalacaqlarını hesablayıb sızlardılar…
Belə gecələrdə hamı fikirli olardı, məhbusların hər biri özünü həbsxanada tək, yalqız, kimsəsiz sanar, kameralar və dəhlizlər onlara boş, adamsız görünərdi…
Bütün bu hisslər Vəsfiyə çox tanış idi. O da neçə dəfə buraxılan yoldaşlarını yanaşa biləcəyi son qapıya qədər ötürmüşdü. Azad olanlar çıxıb gedəndən sonra qapı kip-kip dustaqların üzünə bağlanarkən onun da qəlbini ağır bir kədər hissi çulğalamışdı. Bəli, bu gecə ordakıların hamısı qəmli idi. Onlar həmişəki kimi zarafatlaşmır, dinib-danışmırdılar, cürətlərini qeyb etmişdilər. Vəsfinin ürəyindən bir ağrı qalxdı Məhbusları orada qoyub tək başına məhbəsdən çıxmasından utanır kimi idi.
Hər axşam saat beşdə xəzinədar Nəzmi özü üçün qəhvə hazırlayırdı. Bəzən kamera yoldaşlarını da qonaq edərdi. Yəqin ki, bu axşam da dustaqlar kameranın küncünə toplaşıb dərdləşir, Vəsfidən danışırlar. Təbii ki, şən görünməyə çalışırlar… Nəzminin əhvalı başqalarına nisbətən daha yaxşı olmalıdır. Axı, Nəzminin cəza müddətinin qurtarmasına altı ay qalmışdır. Müsləhəddin xoca isə yeddi il də yatmalıdır. Hələ bu zavallı, altmış yaşlı Artin kişinin iyirmi ili qalıb… Əgər əmri vəfa etsə o, iyirmi ildən sonra «gözəli» uğrunda qeyb etdiyi azadlığına qovuşacaq… Vəsfi Artinin «gözəlim» deyə xatırladığı qadını yadına salıb gülümsədi. Vəsfi onu şəklindən tanıyırdı: Artin həmişə cibində gəzdirdiyi fotonu ona göstərmişdi. O, əlinə düşən kağız parçasına, divara, qapıya «gözəli»nin şəklini çəkərdi.
Onun sevgilisi heç də gözəl deyildi… Amma Artin qadını dəlicəsinə sevmiş və müdhiş bir qısqanclıq üzündən vəhşicəsinə öldürmüşdü.
* * *Birdən Vəsfi başını qaldırıb dörd yol ayrıcına çatdığını gördü. Dayandı, gəlib-keçənlərə baxdı. Bu adamların hamısı bir azdan evlərində olacaqlar. Yəqin ki, hamısını gözləyən var, hamısının gedəsi müəyyən yeri var. Elə buna görə də tələsik keçib gedirlər. Vəsfinin isə gedəcək bir yeri, yolunu gözləyən bir adamı yoxdur. Tanımadığı şəhərin bir küçəsində yerləşən mehmanxananın ünvanından başqa heç bir şeyə gümanı gəlmir.
Gəlib-keçənlərə ölgün nəzərlə baxıb öz-özündən soruşdu: «Bu adamların arasında yaşamağa alışa biləcəyəmmi?» Ürpəşdi.
Şəhəri xeyli dolaşdığı üçün bərk yorulmuşdu. Azadlığa çıxdığı ilk gecəni keçirəcəyi həmin o kiçik mehmanxananı tez tapmalı idi. «Görəsən birbaşa dayanacağa gedim? Qatar düşsə, dərhal İstanbula getməyim yaxşı olar» – deyə düşündü. Sonra o saatdaca bu fikrindən əl çəkdi: «Uzun illər yaşadığım, lakin heç bir yerini görmədiyim bu şəhəri gəzib tanımadan İstanbula getmək mənasızdır. Məni ki, orada bir kimim, kimsəm gözləmir?» O bunu düşündükdə birdən-birə bu mühüm qurtuluş günündə, nə üçün bu qədər kədərləndiyini dərhal anladı. Mehmanxananın yerini soruşmaq lazım idi… Ətrafına baxındı. Nəzəri avtobus dayanacağında cavan bir qadına sataşanda vücudunu xoş bir hiss titrətdi. Həyəcandan yanaqları alışıb-yanmağa başladı.
«Gör necə də Zeynəbə oxşayır…» – deyə düşündü. Bu, incəbelli, uzunboylu, bədəni tunc rəngi almış, qaragözlü bir qadın idi…
* * *Ona verilən otaq dörd yataqlı idi. Xidmətçi pəncərəni açdı və Vəsfiyə dedi:
– Soldakı iki çarpayının sahibi var, siz sağdakılardan, hansını istəsəniz seçə bilərsiniz.
– Mən pəncərənin yanında olanı istəyirəm.
– Baş üstə…
Xidmətçi sivriburunlu, tülkübaxışlı, qısaboylu bir adamdı… Çölə çıxarkən qapının yanında dayandı:
– Siz bura adamına oxşamırsınız…
– Bəli, ankaralı deyiləm…
– Ankara çox gözəldir…
– Bəli…
– Ankaraya ilk dəfə gəlirsiniz?
Vəsfi bir an nə cavab verəcəyini kəsdirə bilmədi. Sonra yavaş səslə:
– Bəli, – dedi.
– Mehmanxananın qabağında restoran var… Yaxşı şərabları olur, yeməkləri də olduqca ləzzətlidir.
– Təşəkkür edirəm…
– O biri tində daha böyük, daha təmiz bir restoran var… Ancaq orada içki yoxdur, əgər çölə çıxmaq istəmirsinizsə, mən bufetdən sizin üçün buterbrod gətirə bilərəm…
– Təşəkkür edirəm, indi çıxıram… Bir az şəhəri gəzib görmək istəyirəm.
– Özünüz bilən məsləhətdir…
Xidmətçi gedəndən sonra Vəsfi şiddətli diş ağrısından qurtulmuş kimi bir fərəh duydu… Şəhərin hay-küyü onu yorub əldən salmışdı. Piyada gəzib dolaşmaq da, ayaqqabı geymək də ona çətin gəlmişdi, ayaqları sızıldayırdı.
Çantasını çarpayının altına itələyib yatağın üstünə əyləşdi. Xeyli müddət heç nəyi fikirləşmədən orada sakitcə oturub qaldı; ürəyi də, başı da bomboş idi.
Bu, həbsxana adəti idi. Orada insan bir küncə çəkilib oturar, yerindən qımıldanmaz və nə isə namüəyyən bir şey gözləyər… bir növ uyuşuqluq içində saatların ötüb keçməsini gözlər.
Vəsfi özünə gələndə otaq qaranlıqlaşmışdı. İki saatdan bəri, beləcə donmuş vəziyyətdə oturub qalmışdı, qəlbi əndişə ilə doldu…
«Mən daha bütün başqa adamlara bənzəmirəm» – deyə düşündü, sonra özünü inandırmağa çalışdı: – «Niyə oxşamıram ki? Tezliklə azadlığa alışacağam və həyatın axarına uyğunlaşacağam».
Halbuki mənliyinin dərinliklərindəki başqa bir Vəsfi başını yelləyərək ümidsizliklə deyirdi:
«Yox, yox… Hər şey qurtarıb… Sən bir də əvvəlki Vəsfi olmayacaqsan».
Ağır-ağır yerindən qalxıb əlüzyuyana tərəf getdi. Əlüzyuyanın üstündən asılmış güzgüdə gicgahları ağarmış, baxışları ölgünləşmiş, bənizi saralıb-solmuş bir adam gördü.
«Qəbirdən çıxmış cəsədə oxşayıram. Görəsən elə həmişə ürəyimdə, çiyinlərimdə o xaraba məhbəsi gəzdirəcəyəm? Daha heç bir vaxt əvvəlki Vəsfi olmayacağam?..»
Vəsfi qəhvəxanaya girdiyi vaxt axşamdan xeyli keçmişdi… Küncdəki yerlərdən birində oturdu… O qədər yorğun və əzgin idi ki, çayını içib qurtarmamış dirsəklərini masanın üstünə dayadı, ağırlaşmış başını hər iki əlinin içinə alıb sıxmağa başladı.
Qəhvəxanaya girib-çıxan adamların ayaq səsləri yuxulamasına mane olurdu. Ətrafında oturub yatan adamların xorultusunu eşidirdi… Arabir söyüşənlər də olurdu…
Qəhvəxananın havası çox isti olsa da o, nəm paltarda titrəyirdi. Başı bomboş idi. Heç bir şey haqqında düşünmürdü. Çox içmiş, az yemişdi. Barmaqları ilə gicgahlarını və alnını ovuşdurduqda: «Bircə yuxuya gedə bilsəydim…»– deyə düşünürdü. Gözlərini yummuşdu. «Yata bilmirəm, düşünə bilmirəm, mənim üçün artıq heç bir qurtuluş yolu yoxdur» – deyirdi.
Bir zamanlar çox sevdiyi Zeynəbi xəyalında canlandırmağa çalışdı. O tayı-bərabəri olmayan, gözəl Zeynəbi. İndiki halında Zeynəbi bütün gözəlliyi, cazibədarlığı ilə xəyalında canlandırması çox çətin olsa da, Vəsfi buna nail oldu. İndi Zeynəb misilsiz gözəlliyi, cazibəsi, od kimi yandıran gözləri ilə onun qarşısında dayanmışdı. Uzun boyu, incə beli, insanları dəli edən baxışları ilə gözünün önündə idi…
Vəsfinin gözləri qapalı idi, açan kimi Zeynəbi həmişəlik itirəcəyindən qorxurdu. İndi nəzərində cilvələnən Zeynəb yelləncəkdə oturub yavaş-yavaş yellənirdi, gənc qız bədəninin çevik hərəkəti ilə yelləncəyə sürət verirdi. Yelləncək enib qalxdıqca, Zeynəb də daha çox və daha sürətlə əyilib qalxırdı… Yelləncək getdikcə sürətini artırırdı… Yelləncək enib-qalxdıqca, Zeynəb də təsəvvürolunmaz dərəcədə dəyişilib şəkildən-şəklə düşürdü. Yelləncəyin hər enimində onun gözlərinə bir başqa Zeynəb görünürdü. Qızdakı bu dəyişiklik durmadan sürətlənən yelləncəyin ahənginə uyğun idi… İnanılmaz sürətlə dünənki incəbelli Zeynəbin yerini bu gün başqa bir gombul, qaba Zeynəb tuturdu. Bu qorxunc Zeynəb, qızıl dişlərini göstərərək, hiyləgər və xain bir gülüşlə ona tərəf baxırdı… Bu, təsəvvürəsığışmaz dərəcədə dəhşətli, iztirablı bir xəyali şəkil idi. Vəsfi gözlərini açmaq və bu öldürücü kabusdan qurtulmaq istəyirdi. Ancaq mümkün deyildi, elə bil göz qapaqları bir-birinə yapışmışdı… Aça bilmirdi. Uyumuşdu, yatdığını bilmirdi. Bir yuxu kabusu içində çapaladığını anlayırdı.
Lakin əl-qolunu tərpətmir, bayaq necə oturmuşdusa, həmin vəziyyətindəcə qalmışdı. Bədəninin bütün əzaları ağrıyırdı, sızıldayırdı. Onu dəhşətə gətirən xəyala qapılıb inildəyirdi. Qarşısındakı həyat idi. Əvvəlki Zeynəb yox olmuş və bir də geri qayıtmayacaqdı…
– Sizə nə olmuşdur? Bəlkə bir kömək lazımdır?
Çiynindən bir əl yapışmışdı. Gözlərini açıb həmin ələ baxdı. Qadın əli idi… Nəzərləri qadının əlindən biləyinə, qoluna, çiyninə və nəhayət sifətinə sancıldı. Dərhal bu üzü tanıdı. Bayaq qarşısında masa arxasında əyləşən qarabəniz qadın idi. Əyninə göy yundan köhnə jaket geymişdi. Onun gözləri də göy idi. Bu yarımqaranlıq, tutqun otaqda belə qadının göy gözlərinin bahar təravəti nəzərə çarpırdı. Qadını qarşısında görüncə özünü itirdi. Onun səsi də çox məlahətli, xoş idi… Vəsfi düşündü: «Bütün qadınların səsi beləcə gözəl olmalıdır».
Bəli, illərdən bəri ortadan yox olan Vəsfi indi haradadır.
Bu günki Vəsfi onun həyatını korlamış dünənki Vəsfini çox da yaxşı xatırlaya bilmirdi. Həmin Vəsfi adında mübhəm1 bir rəsm kimi qalmışdı.
İndi bu günki Vəsfinin ona bu qədər yad və uzaq gələn dünənkinin davamı ola biləcəyini ağlı qəbul etmirdi.
O Vəsfini həmin dəliliyə sürükləyən səbəb və hisləri indiki Vəsfi anlamırdı. Əvvəlki Vəsfiyə qarşı qəlbində nə paxıllıq, nə kin, nə məhəbbət, nə də mərhəmət vardı…
Halbuki o özünü dünənki Vəsfini həmin müdhiş dəliliyə sövq edən səbəb və hisslərin hələ də təsiri altında olduğuna inandırmaq istəyirdi. Buna inanmağa möhtac idi, bu onun üçün zəruri idi. Əgər bu olmasaydı, o öz qüssəsinə qələbə çala bilməyəcəkdi. Kədərinə qalib gəlməyincə, yaşamaq üçün, qüssələrini yox etmək üçün, Zeynəbə qarşı olan hisslərinin zərrə qədər də dəyişmədiyinə özündə inam yaratmaq lazım idi. Lazım yox, zəruri idi!..
Dünənki Vəsfi: «Həyatımı fəda elədimsə, Zeynəb üçün qurban verdim…» – deyir və bundan təsəlli tapırdı, tapa bilirdi.
Lakin bugünkü Vəsfi həmin cümlələri təkrar edərkən özündə həmin inamı, həmin həvəsi görmürdü. Dünənki Vəsfiyə görə Zeynəbin uğrunda elədiyi, ona layiq deyildi. Zeynəbə hər şeyin ən gözəlini, ən qiymətlisini vermək istəyirdi. Zeynəb dilinin əzbəri olan vaxt həyatın, gələcəyin nə qiyməti, nə əhəmiyyəti var idi ki…
Vəsfi hələ də Zeynəb üçün edilən fədakarlıqların yerində olduğuna özünü inandırmağa çalışırdı. O bu köhnə xatirələrinə bağlı idi. Əvvəlki Vəsfinin Zeynəbə olan odlu məhəbbətinin təsiri azalıb yox olarsa, Vəsfi üçün yaşayışın heç bir mənası olmayacaqdı. Bu xatirələr olmasaydı, Vəsfi yaşaya bilməyəcəkdi, özündə belə bir qüvvət görmürdü.
O, Zeynəbin uğrunda hər şeyi qurban vermişdi: həyatının, gəncliyinin ən gözəl illərini… Onu dəlicəsinə sevmişdi… Ona səcdə etmişdi. Hələ də onu əvvəlki şiddətlə sevdiyinə özündə inam yaratmağa çalışırdı… Lakin Zeynəb, artıq onun üçün pozuq bir xəyal halını almışdı. Bəli, bu Zeynəb əvvəlki Zeynəbə çox oxşayırdı. Amma artıq Vəsfi üçün aydın seçilməyən kölgə halına düşmüşdü. Onu – o zamankı Zeynəbini olduğu kimi gözünün önünə gətirməyə çalışırdı… Dümağ dişlərini göstərə-göstərə gülümsəyən, adamın ağlını başından alan, tayı-bərabəri olmayan, şaqraq qəhqəhəli Zeynəbi görmək istəyirdi.
Zeynəbin insanı başdan çıxaran şən qəhqəhələri hələ də qulaqlarında idi. O, incəbelli, uzun, təsəvvürəgəlməz dərəcədə yaraşıqlı, biçimli qılçaları, o şəfəq saçan, adamı yandırıb-yaxan bir cüt qaragözləri– İstanbulda aydın yay gecələrinin parlaq ulduzlarına bənzəyən gözlərini indi elə bil görən kimi oldu.
Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, irəliki Zeynəbi tam mənası ilə, bütün cizgiləri, bütün xüsusiyyətləri ilə xəyalında canlandıra bilmirdi.
* * *Otağın qapısı birdən açıldı. Başında şapka, ortaboylu bir adam otağa girdi.
– Salam.
– Əleykəssalam.
– Bağışlayın, otaqda olduğunuzu bilmədim. Ona görə qapını döyməmiş içəri girdim.
– Eybi yoxdur.
Həmin adam başından şapkanı çıxarıb, çarpayının üstünə atdı, özü də yanında oturdu.
– Görünür, təzə gəlmisiniz?
– Bəli, indi gəldim.
– Mən düz üç saat bundan əvvəl otaqdan çıxdım, onda siz hələ gəlməmişdiniz.
– Elədir, gəlməmişdim.
– İstanbuldanmı gəlirsiniz?
– Xeyr…
– Ancaq, əminəm ki, istanbullusunuz. Bunu o saat bildim.
– Bəli, istanbulluyam, oraya qayıdacağam.
– İstanbul kimi gözəl bir şəhərdə yaşamış adam, başqa bir şəhərdə necə qala bilər?.. hər halda, oranı çox gəzmiş olarsınız?..
Vəsfi həmin adamın ona başqa suallar verməməsi üçün yerindən qalxıb əlüzyuyana yaxınlaşdı. Əllərini yumağa başladı… Lakin müsahibi hələ də danışırdı:
– Doğrudan istanbullusunuz?.. Gözəl şəhərdir…
Mən İstanbulu yaxşı tanıyıram, bir neçə dəfə orda olmuşam… İki dəfə Sirkəcidə gözəl bir mehmanxanada qaldım…
Vəsfi: «Bu adam heç susmayacaq?»– deyə düşündü. O isə hələ də danışmaqda idi.
– İstanbulda çox xoş günlər keçirtdim. Orada görməli şey çoxdur. Qadınları da olduqca gözəldir ha!..
O, bic-bic gülüb Vəsfiyə baxdı və sözünə davam etdi:
– Düz deyilmi?
– Düz deyirsiniz… Siz ankaralısınızmı?..
– Xeyr, lakin ilin yarısını burada keçirirəm. Kəskində arvadım və bir dəyirmanım var.
Vəsfi əllərini quruladıqdan sonra şapkasını götürdü.
– Gedirsiniz?
– Bəli…
– Ciftliyə, yoxsa Bomantiyə gedəcəksiniz?.. Ankaraya gələn adam bu iki yerdən birində yemək yeməlidir…
Vəsfi cavab vermədi…
– Mən sizə Ciftliyi məsləhət bilirəm. Çox Yaxın deyil, amma taksi ilə getmək olar.
– Eləmi?
– Mən də bu axşam oraya getmək niyyətindəyəm… Orada çox gözəl xanəndələr var. Həm də, allah haqqı, bir-birindən gözəl qızlar. Yəqin ki, siz bunlara əhəmiyyət verməzsiniz. İstanbulda gözəl qızlar görməyə alışmışsınız. Amma, yenə də, Ciftliyə gedin, peşman olmazsınız.
Vəsfi:
– Bəlkə getdim, – deyə gülümsündü.
Amma elə yerlərə getməyəcəyinə əmin idi, çünki ora getməyə nə həvəsi, nə də pulu vardı. Ailəsiz və dostsuz Vəsfi, cibindəki bir neçə lirə ilə iş tapana qədər bir təhər dolanmalı idi.
Vəsfi, gülümsəyə-gülümsəyə ona baxan adama:
– Hələlik, allah əmanətində – dedi.
– Gülə-gülə.
Vəsfi otaqdan çıxdı və yavaşca qapını örtdü.
* * *Bir müddət səkidə qərarsız dayanıb, ətrafına baxdı. Hələ o qədər də gec deyildi, qaranlıq düşməmişdi. Dünən bu saatlarda hələ orada olduğunu yada saldı.
Həbsxana yoldaşları ilə axırıncı dəfə çörək yeyəcəkdi… Vəsfi düşünürdü. İndi Müsləhəddinin həyətdə manqalın üstündə bişirdiyi plovu yeyirlər. Ona plov bişirməyi heç kəs, hətta həbsxana intizamı belə qadağan edə bilməmişdi. Xoca olduğu üçün həbsxana gözətçiləri onun bu şıltaq inadına göz yummuşdular…